فاطمه رضوانی

چکیده

بافت‌های تاریخی به عنوان بخشی از شهر با پیشینه تاریخی و فرهنگی، واقعیت انکارناپذیری از ارزش کالبدی و آثار گران بهایی از فرهنگ، دانش معماری و شهرسازی، ساختمان‌ها، بناها و نیز برخوردار از هویت اجتماعی هر قوم و کشوری تلقی می شوند، اما متأسفانه امروزه بافت‌های تاریخی به دلایل گوناگون و مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست محیطی از عمده چالش‌های مدیریت شهری و نظام شهرسازی محسوب می‌شوند که عاملی برای عدم سکونت، حضور و فعالیت مردم شده‌اند؛ این در حالی است که اگر این بافت‌ها دارای فضاهای امن، مطلوب و سرزنده باشند و در آن‌ها تفریحات سالم و شاداب به گونه‌ای سازمان‌یافته و مطابق با ارزش‌های جامعه میسر گردد، حضور فعال مردم و به تبع آن سرزندگی و زمینه‌های زیست‌پذیری افزایش می‌یابد. لذا همواره ضرورت حفظ و بازآفرینی ارزش‌ها و کارایی و زیست‌پذیری این بافت‌ها مورد توجه معماران، طراحان و برنامه‌ریزان شهری بوده است. با توجه به این شرایط، رهیافـت‌هـای گونـاگون از جمله "بازآفرینی شهری پایدار" برای حل معضلات موجود در این بافت‌ها مطرح است. بنابراین توجه به ظرفیت‌های این محدوده ها جهت کمک به قرارگیری آنها در چرخه توسعه شهر بسیار اهمیت پیدا کرده است.

در این پژوهش، ابعاد بازآفرینی شهری بافت تاریخی شهر سمنان سنجیده شده است. با وجود تمام ارزش‌های نهفته در بافت تاریخی شهر سمنان، به علت مسائل و مشکلاتی از قبیل نبود زیرساخت‌ها و شبکه‌های دسترسی و تأسیسات شهری مناسب، کمبود و نارسایی فضاهای آموزشی، ورزشی، بهداشتی و فضای سبز، گسیختگی سیمای کالبدی بافت و نارسایی آن در برآوردن و تأمین نیازهای امروزی ساکنان، عدم توجه به اماکن با ارزش مقدس و تاریخی و فرهنگی و توان بالقوه آن‌ها در جذب افراد، سبب افول و فرسودگی این بافت شده است. لذا سنجش بازآفرینی و تدوین برنامه‌ها و سیاست‌ها در زمینه بهبود و ارتقاء این نوع بافت ها به عنوان سکونت‌گاه‌های انسانی ضروری است، بنابراین   ضرورت تلاشی همه جانبه برای نجات و بهبود شرایط این نوع بافت‌ها، بیش از پیش احساس می‌شود و بازآفرینی شهری پایدار باید با در نظر گرفتن کلیه ابعاد و توجه به اجتماعات محلی در دستور کار قرار گیرد، لزوم اتخاذ این رهیافت جهت برون رفت از این مسائل بیش از پیش بابد مورد توجه واقع شود. از اینرو پژوهش حاضر، با هدف تجدید فضا و بازآفرینی بافت تاریخی شهر سمنان مبتنی بر توسعه متوازن با رویکرد محله محوری انجام شده است. روش مورد استفاده در این تحقیق، مبتنی بر روش کیفی نظریه زمینه‌ای می‌باشد و داده‌های حاصل در قالب مصاحبه با استفاده از خوانش نظریه زمینه‌ای تجزیه و تحلیل شدند. نتایج حاکی از آن است بافت تاریخی شهر سمنان به علت ناکارآمدی بافت، مدیریت ضعیف شهری، کمبود خدمات موردنیاز شهروندان، نداشتن دسترسی مناسب به معیارهای زندگی امروزی، وجود طرح‌های موضعی بدون توجه به نگاه کلان، تداوم فرسودگی شدید کالبدی و در نتیجه منظر و سیمای نامناسب بافت به لحاظ قابلیت زیست در وضعیت نامناسبی قرار دارد، از عوامل و شرایطی که منجر به این وضعیت شده‌اند و آن را تشدید می‌کنند می‌توان به شرایط بد اقتصادی ساکنین، عدم پشتیبانی مالی ازساکنین، نقض ضوابط و ایده های طرح های مصوب قبلی، پایین بودن مطلوبیت اجتماعی محل برای سرمایه‌گذاری خصوصی، معضلات کالبدی بافت، نا‌بسامانی‌های اجتماعی – فرهنگی بافت، مدیریت ضعیف شهری، مدیریت ضعیف اقتصادی ، جابجایی جمعیت و جایگزین شدن جمعیت مهاجر و ناهمگن در بافت، اشاره کرد.