معرفی شخصیت علامه طباطبائی

در آخرین روز سال 1321 هجری ‌قمری (مقارن با سال 1281 هجری ‌شمسی) ستاره‌ای درخشان در آسمان سلسله جلیل‌القدر سادات طباطبائی تبریز هویدا شد و خداوند به سیدمحمد قاضی طباطبائی فرزند پسری هدیه داد که نامش را سیدمحمدحسین گذاشت؛ حکیم عارفی که بعدها بسیاری از انسان‌ها، از چشمه جوشان حکمت و معرفتش جرعه‌های جان‌بخش نوشیدند. هنوز پنج سال از عمر سیدمحمدحسین نگذشته بود که مادرش را از دست داد. پدر سعی کرد غم مادر را از دل محمدحسین و دیگر فرزند کوچکترش، محمدحسن، بزداید، ولی نمی‌دانست که چهار سال بعد، درگذشت خود او، غم فرزندان را دوچندان خواهد کرد.

سیدمحمدحسین همان‌طور که روش درسی آن روزها بود، به فراگیری قرآن پرداخت و سپس از سن 9 سالگی به مدت شش سال به همراه برادرش، از ادیبی به نام شیخ محمدعلی سرائی،‌ کتاب‌هایی چون گلستان، بوستان، نصاب‌الصبیان، انوار سهیلی، تاریخ عجم، منشات امیرنظام و ارشاد الحساب را فرا گرفت و علاوه بر آن، زیر نظر میرزاعلی نقی خطاط به یادگیری فنون خوشنویسی پرداخت. ایشان پس از طی دوران تحصیل در مکتب‌خانه، راهی مدرسه طابیه تبریز شد تا تحصیلات خود را در علوم دینی دنبال کند. در همان ایام، وقتی 23 سال بیشتر نداشت، تصمیم به ازدواج می‌گیرد. از یکی از بستگانش خواستگاری می‌کند و چون فامیل بودند، با این ازدواج موافقت می‌کنند. یک سال بعد از ازدواج بود که سیدمحمدحسین مزه پدر شدن را می‌چشد و اسم فرزند اولش را، محمد می‌گذارد.

سیدمحمدحسین و برادرش سیدمحمدحسن در سال 1304 هجری ‌شمسی تحصیلات مقدماتی را در مدرسه طالبیه تبریز به پایان رساندند. اما روح پرعطش آنان هنوز سیراب نشده بود.

به نقل از علامه آمده است «هنگامی که در نجف اشرف به درس و بحث اشتغال داشتم یکی از روزها مرحوم قاضی به من برخورد کرد و بدون مقدمه گفت: اگر طالب دنیایی نماز شب و اگر طالب آخرتی نماز شب بخوان. همین دیدار و گفت‌وگوی کوتاه منشاء آشنایی من با استاد شد... قبل از آن که به محضر وی بار یابم، خود را از کتب فلسفی و آثار معقول بی‌نیاز می‌دیدم و پیش خود می‌گفتم اگر مرحوم ملاصدرا هم بیاید، مطلبی فوق آنچه من فهمیده‌ام عرضه نخواهد کرد. ولی پس از بهره‌مند شدن از دیدار این استاد بزرگوار، به یکباره احساس کردم گویا تا کنون از حکمت و فلسفه چیزی عایدم نشده و از اسفار حتی یک کلمه هم نفهمیده‌ام.» این برخورد جالب، علامه طباطبائی را وارد مرحله تازه‌ای از زندگی کرد و سیر و سلوک عارفانه وی آغاز شد.

علامه در زادگاه خود، در ریاضیات «ارشادالحساب» و در فلسفه و کلام «اشارات و کشف‌المراد» را خوانده بود. اما این دو کتاب، ذوق بالای علامه را کفاف نمی‌داد، تا اینکه در نجف با حکیمی برخورد کرد که از بزرگان فلسفه و استادان صاحب‌نظر این دو رشته بود. این حکیم معروف «سیدحسین بادکوبه‌ای» بود که توانست علامه را با حقیقت حکمت، به ویژه تفکر فلسفی، آشنا کند و باعث شود او در عرض شش سال، «منظومه‌ی» سبزواری و «اسفار و مشاعر» ملاصدرا و دوره «شفای» بوعلی و «اخلاق» ابن مسکویه را بخواند.

روزهایی که علامه و برادرش در نجف می‌گذراندند، به سختی سپری می‌شد. گذران زندگی برای دو برادر که حاضر نبودند از سهم امام هم استفاده کنند، سخت و طاقت‌فرسا بود. دیگر ماندن نه مصلحت بود و نه امکان داشت. اوضاع کشاورزی و زمین‌هایشان، حسابی به هم خورده بود. به همین جهت، علامه طباطبائی و برادرش بلافاصله راهی ایران و دیار آبا و اجدادیشان – شادآباد تبریز – شدند و تا 10 سال در وطن خویش ماندند. در این مدت با تلاش طاقت‌فرسا زمین‌های رهاشده و باغ‌های مخروبه را آباد کردند. طی این مدت، به امور روستاها و زندگی مردم نیز رسیدگی می‌کردند و به کمک نیازمندان می‌شتافتند.

علامه در کنار همه این کارها و مشکلاتی که وجود داشت، مطالعه و تحقیق را رها نکرده بود و رساله‌های علمی می‌نوشت. گاهی که یاد نجف و گنبد و بارگاه حضرت علی(ع) می‌افتاد، دلش برای درس و آموختن علم،‌ حسابی تنگ می‌شد و نمی‌دانست چه باید بکند.

علامه طباطبائی بالاخره تصمیمش را می‌گیرد: «همزمان با آغاز سال 1325 هجری ‌شمسی وارد شهر قم شدیم... در ابتدا به منزل یکی از بستگان وارد شدیم، ولی به زودی در کوچه یخچال قاضی در منزل یکی از روحانیون اتاقی دو قسمتی که با نصب پرده قابل تفکیک بود اجاره کردیم. این دو اتاق قریب بیست متر مربع بود. طبقه زیر این اتاق‌ها انبار آب شرب بود که در صورت لزوم بایستی از در آن به داخل خم می‌شدیم و ظرف آب را پر می‌کردیم، چون خانه فاقد آشپزخانه بود، پخت و پز هم در داخل اتاق انجام می‌گرفت.

علامه طباطبائی، در سال 1333 هجری ‌شمسی نگارش تفسیرالمیزان اثر بزرگ خویش را آغاز کرد و 17 سال طول کشید تا آن را به پایان برساند؛ اثری جالب و دلنشین که نظیر آن تا به حال نوشته نشده است. به عقیده آیت‌الله العظمی خویی، علامه برای نوشتن این اثر، خود را تصفیه کرده بود. شهید مطهری هم می‌گوید: «همه تفسیرالمیزان با فکر نوشته شده... من معتقدم بسیاری از این مطالب از الهامات غیبی است. کمتر مشکلی در مسائل اسلامی و دینی برایم پیش آمده که کلید حل آن را در تفسیرالمیزان پیدا نکرده باشم.»

یکی از اثرات ماندگار علامه، مباحثات وی با پروفسور کربن استاد دانشگاه و اسلام‌شناس غربی بود. مباحثه بین پروفسور کربن و علامه طباطبائی از سال 1336 هجری ‌شمسی شروع شد و بیش از 20 سال ادامه پیدا کرد که نتایج این مباحثات به چهار زبان فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی منتشر شده است. روزی علامه در بین صحبت‌هایش به پروفسور گفت: «در اسلام هر وقت انسان حالی پیدا کند، می‌تواند خدا را بخواند. چون همه مکان‌ها بدون استثناء محل عبادت است. اما در دین مسیح این طور نیست. عبادت حتما باید در وقت معینی (روز یکشنبه) و در مکان معینی (کلیسا) انجام شود؛ در غیر این صورت باطل است. او باید تا روز یکشنبه که کلیسا باز می‌شود صبر کند.» پروفسور کربن جواب داد: «بلی، این اشکال در دین مسیح وجود دارد.» علامه طباطبائی ادامه داد:« هم‌چنین در دین مسیح خدا اسماء حسنا ندارد و جز الفاظ خدا،‌ اله و اب نام دیگری ندارد.»

روزهای آخر زندگی پربار علامه طباطبائی فرا رسیده بود و بیماری او را از پای انداخته بود. وقتی ایشان را از خانه به بیمارستان منتقل می‌کردند، رو به خانواده‌اش کرد و گفت: «من دیگر برنمی‌گردم». در بیمارستان هم همه کارکنان را تحت تاثیر قرار داده بود، تا جایی که رییس بیمارستان می‌گفت:«علامه حافظه‌شان را در مورد مسائل دنیوی و مادی از دست داده‌اند و به مسائل مادی بی‌توجه‌اند، اما پیوندشان با خدا و عالم معنویت مستحکم‌تر شده است؛‌ انگار از ناسوت بریده و به ملکوت پیوسته‌اند.»

و بالاخره چند روز بعد 24 آبان‌ماه 1360 هجری ‌شمسی علامه که همیشه از ابدیت سخن می‌گفت از این عالم خاکی رخت بر بست. علامه از خود دو پسر و دو دختر به یادگار گذاشته است. فرزند ارشد ایشان سیدعبدالباقی به کارهای صنعتی مشغول است و سیدنورالدین در تبریز زندگی می‌کند. داماد اول ایشان آیت‌الله قدوسی است که فرزند بزرگش در منطقه هویزه به شهادت رسید.

آثار

اصول فلسفه و روش رئالیسم: این کتاب یک مجموعه پنج جلدی به قلم علامه سید محمد حسین طباطبائی (ره) است که استاد شهید در شرح و تبیین مطالب متن، پاورقی هایی جامعی بر آنها نگاشته اند. در این مجلدات، مجموعاً چهارده مقاله فلسفی مورد بحث قرار گرفته است که برخی از آنها عبارتند از: رئالیسم و ایده آلیسم، علم و ادراک، ارزش معلومات، پیدایش کثرت در ادراکات، ادراکات اعتباری، مسائل موجود، الهیات بالمعنی الاخص.

بدایه الحکمه: بدایه الحکمه کتابی فلسفی، به زبان عربی، از تالیفات مرحوم علامه طباطبائی است. بدایه الحکمه کتاب مختصر و مفیدی است که یک دوره از حکمت الهی در آن گنجانده شده است و کتابی است کاملا استدلالی که در آن جز دلیل و برهان یافت نمی شود. نوشتاری است پیراسته از حشو و زوائد، متین و استوار، و به جرات می توان گفت که مقامش در حکمت متعالیه همسان منزلت اشارات بوعلی در حکمت مشاء است. در عین اختصار جامع است و مهمترین عناوین و موضوعات و حکمت الهی را در بردارد. این کتاب در واقع چکیده فلسفه صدرائی موسوم به حکمت متعالیه است که با توجه به آخرین سیر تکاملی آن تنظیم شده است. علامه فقید کتاب بدایه الحکمه را به درخواست بعضی از نزدیکانش به منظور تدریس فلسفه در حوزه های علمیه نگارش کرده و هم اکنون به عنوان نخستین متن درسی فلسفه برای جویندگان حکمت الهی معروف می باشد. علامه بدایه را در سال 1390 هـ.ق در حالی که 67 سال از عمر شریفش می گذشت تالیف نمود.

تحریری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم: این کتاب شرح و تحریر یک مجموعه پنج جلدی به قلم علامه سید محمد حسین طباطبائی (ره) است که استاد شهید در شرح و تبیین مطالب متن، پاورقی هایی جامعی بر آنها نگاشته اند. در این مجلدات، مجموعاً چهارده مقاله ی فلسفی مورد بحث قرار گرفته است که برخی از آنها عبارتند از: رئالیسم و ایده آلیسم، علم و ادراک، ارزش معلومات، پیشدایش کثرت در ادراکات، ادراکات اعتباری، مسائل موجود، الهیات بالمعنی الاخص.

بدایه الحکمه: کتابی است که علامه طباطبائی آن را به عنوان متن درسی فلسفه صدرایی در سال‏1390 تألیف کرده است. این کتاب، کاملاً استدلالی است و در آن جز دلیل و برهان یافت نمی‏ شود. بدایه الحکمه، نوشتاری است پیراسته از حشو و زواید، متین و استوار، و در عین اختصار، مهم ‏ترین عناوین حکمت الهی را دربردارد. ایجاز و اختصار عبارات کتاب موجب شده که بسیاری از مقاصد کتاب برای نوآموزان، پوشیده بماند و محتوای آن، چنان‏که باید، دریافت نگردد. این کتاب، با هدف تبیین مقاصد کتاب و روشنگریِ مطالب آن در 4 جلد، به ‏نگارش در آمده است.

نهایه الحکمه: تالیف مرحوم علامه طباطبائی است که در آن، مسائل عمیق و دشوار فلسفی را به مدد برهان و ابتکار فلسفی و ذهن و ذوق مثال زدنی، تعلیم می دهد. این اثر در واقع، خواننده را با خود تا قله های فلسفه و نهایت حکمت، می برد و از سیر در مسائل فلسفی مشعوف می سازد. موضوعاتی که در کتاب حاضر بحث شده اینهاست: مسائل کلی وجود، وجود مستقل و وجود رابط، مواد قضایا، ماهیت و احکام آن، مقولات ده گانه، واحد و کثیر، علت و معلول، قوه و فعل، سبق و لحوق و قدم و حدوث، عقلو عاقل و معقول، درباره واجب الوجود.

برگزیده تفسیر المیزان: اثر حاضر گزیده ای از تفسیر المیزان و ارایه مباحث این دوره تفسیری به صورت خلاصه است. طرح مباحثی در مورد فقه شیعه، عقاید امامیه، اعم از توحید، نبوت، امامت، عدل، قضا و قدر، معاد، تجسم اعمال، بهشت و جهنم و ماهیت آن ها، احکام شرعی، داستان زندگی پیامبران، مباحث اخلاقی و اجتماعی، نسبت بین دنیا و آخرت، مفهوم تاویل و تفسیر قرآن، نقد اعتقاد به تثلیث، شرح برخی وقایع صدر اسلام، اوصاف و اسمای الهی، نقد افکار معتزله و اشاعره در مورد مسایل کلامی و طرح مباحث روایی و فلسفی در تفسیر آیات، از اصلی ترین مباحث مطرح شده در این تفسیر است. نگارنده (مفسر) ابتدا آیات مورد نظر را ذکر کرده و سپس ترجمه آن ها را بیان نموده و پس از آن، به تفسیر آیات پرداخته است. در ذیل تفسیر برخی از آیات، یک بحث روایی و یک بحث فلسفی متناسب با آن آیه و برای توضیح بیش تر آیات، ذکر کرده و در مورد برخی از آیات، مانند: آیات جبر و تفویض نیز، وارد مباحث تخصصی کلامی شده است. جلد اول مشتمل بر آیات برگزیده سوره حمد تا اواسط سوره اسرا می باشد.

آغاز فلسفه (ترجمه بدایه الحکمه):مؤلف بعد از بیان مقدمه، پیش درآمد، پیش گفتار و تعریف فلسفه بیان موضوع و هدف آن، اثر خود را در دوازده مرحله تدوین کرده است. مرحله اول این اثر با عنوان «کلیات مباحث هستی» به بیان موضوعاتی چون بدیهی بودن مفهوم هستی، بحث اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، عوامل تخصصی وجود، شیئیت و وجود و ... پرداخته است. نویسنده مرحله دوم را «تقسیم وجود به خارجی و ذهنی» و مرحله سوم را «سومین مرحله (وجود لغیره و لنفسه)» نامید. وی در مرحله چهارم، مطالب خود را در نه فصل عنوان کرده است که برخی از آن ها عبارت اند از: تعریف و انحصار مواد سه گانه، ماهیت واجب الوجود همان وجود است، احتیاج ممکن به علت و ملاک احتیاج مزبور و...

«ماهیت و احکام آن» عنوان مرحله پنجم این نوشتار است که نگارنده به بیان مسائلی چون اعتبارات مختلف ماهیت، معنای ذاتی و عرضی، برخی از احکام فصل، نوع و احکامش، کلی و جزئی و طور وجودیشان، امتیاز تشخص ماهیات و غیر آن پرداخته است. «مقولات عشر» (اجناس عالیه) عنوان مرحله ششم این کتاب است و جوهر، جسم، اثبات ماده نخستین و صورت جسمی، اثبات صور ماهوی اشیا، تلازم ماده و صورت، اثبات نفس و عقل، مقوله کم و خواص و تقسیمات آن، مقولات انتسابی و... ریزموضوعات آن را تشکیل می دهند. اثبات علیت و معلولیت در جهان هستی، تقسیمات علت، تلازم ضرورت علت و معلول، بطلان دور و تسلسل علل، علت فاعلی، علت غایی، غایت در موارد گزاف و بازی و باطل و حرکت های طبیعی، نفی اتفاق و تصادف، علت صوری و مادی و علت جسمانی عناوینی است که مرحله «علت و معلول» این اثر عنوان شده است. مرحله هشتم این نوشتار «تقسیم موجود به واحد و کثیر» است. مسائلی که در این فصل ارائه شده است عبارت اند از: معنای واحد و کثیر، اقسام واحد، هو هویت، اقسام حمل شایع، غیریت و تقابل، تقابل تضایف، تقابل تضاد، تقابل عدم و ملکه، تقابل تناقض و... . مرحله نهم این نوشتار «سبق و لحوق و قدم و حدوث» است و مرحله دهم آن «قوه و فعل» است. در مرحله یازدهم (علم و عالم و معلوم) مؤلف به تعریف علم و نخستین تقسیماتش پرداخت و بعد بحث تجرد علم را عنوان کرد و دیگر مسائل. مرحله پایانی این اثر هم با عنوان «مباحث مربوط به واجب الوجود» بیان شده است و موضوعاتی چون اثبات ذات واجب الوجود، اثبات یگانگی خداوند، واجب الوجود مبدأ هر وجود و هر کمالی است و... عنوان شده است.

از نبوت تا امامت: کتاب حاضر مجموعه بیانات و مطالب حضرت علامه طباطبائی (ره) در تفسیر المیزان در خصوص نبوت و امامت است. این مباحث که از مهم ترین مباحث زندگی انسان است، ما را به شناختی عمیق در خصوص ارتباط انسان با ملکوت و غیب می رساند و نحوه نزول حقایق و احکام از عالم امر به عالم خلق و جاری شدن آن به شکل حکومت دینی را مشخص می کند. این کتاب در دو بخش کلی «وحی و نبوت» و «امامت و ولایت» تدوین شده است. در بخش اول این مباحث ارائه شده است: نبوت عامه، وحی، عصمت پیامبران، معجزات پیامبران. در بخش دوم موضوعاتی چون: امامت، ولایت، اهل بیت (ع)، آیه مودت قربی بیان شده اند.

رسائل توحیدی: رسائل توحیدی، اثری ژرف درباره بنیادی ترین اصل اسلامی - توحید - است. مواف در این کتاب با تبحر و چیره دستی در علوم عقلی و نقلی، مطالب عمیقی را درباره توحید در چهار رساله بررسی کرده است: رساله اول در خصوص وحدت حقه وجود و توحید اطلاقی ذات اقدس اله است. رساله دوم، مربوط به اسم ها و اوصاف حضرت حق می باشد که همان تعینات ذات مقدس است. رساله سوم، راجع به افعال الهی و متفرعات آن، مانند قضا و قدر، بداء، جبر و تفویض و ...است. رساله چهارم درباره موجوداتی است که واسطه فیض میان حق تعالی و عالم مانده اند.

زن در قرآن: در این کتاب با تأکید بر تساوی بین موقعیت اجتماعی زن و مرد در دین مبین اسلام ، موارد مختلف و مرتبط با زنان جامعه اسلامی، از منظر قرآن تبیین و تشریح شده است. تعریف مشخص از زن در دورانهای و ادیان مختلف، مسائل مربوط به ازدواج وحفظ حریم محرم و نامحرم برخی از موضوعاتی هستند که با بهره گیری از آیات و روایات قرآن کریم، در کتاب " زن در قرآن" تشریح شده اند. تبیین جایگاه و هویت زنان در جامعه اسلامی به منظور روشنگری اذهان عمومی، از مهمترین اهداف این کتاب است .

طریق عرفان، ترجمه و شرح رساله الولایه: یکی از آثار نفیس و کم نظیر علامه طباطبائی رساله الولایه است که در عین اختصار و ایجاز مطالب محوری را مطرح ساخته و از رازهای نهفته دین پرده برداشته است. این رساله ارزنده شاهکار علامه طباطبائی است؛ چنانکه آیت اللّه جوادی آملی آن را (بهترین) ایشان دانسته و آیت اللّه حسن زاده آملی فرمود: (مادبه ای آسمانی آراسته برای نفوس مستعده به نور ولایت است). مولف در این رساله از (ولایه اللّه) و ( ولی اللّه) شدن گفته است و کمالی حقیقی انسان را در سایه پذیرش ولایت الهی امکان پذیر دانسته ؛ یعنی انسان در ذات خدا فانی شود و چنین کسی لایق عنوان (ولی الله) می گردد. اما چه مراحلی را باید سپری نماید تا به آن (فنای ذاتی) برسد و ولی اللّه به شمار آید؟ علامه طباطبائی در پنج فصل طریق وصول به آن مقام رفیع را بیان فرموده است. شایان ذکر است که از علل پر جاذبه و دلنشین بودن این رساله، این است که خود مولف این مراحل را طی کرده و در واقع حالات و مشاهدات خود را به عنوان یک (سفره نامه عرفانی) گزارش نموده است. مولف محترم در فصول اول برای ظاهر دین باطنی را اثبات کرده و دلائل عقلی و نقلی را در این خصوص به کار گرفته است و تاکید نموده که در دو منابع اصیل قرآن و سنت ، معارف و رازها و علوم سری نهفته است که از دسترس ما مخفی مانده و کسی جز خداوند متعال یا شخصی که خدا بخواهد و بپسندد، دیگری از آن مطالب اسرارآمیز اطلاعی ندارد و کتاب الهی سرشار از چنین مطالبی است و بهترین موید برای این مساءله ، وجود اصحاب اسرار برای پیامبر صلی اللّه علیه و آله و ائمه اطهار علیه السلام است که بعضی از مسائل را فقط در اختیار آنها قرار می دادند؛ چنانکه امام صادق علیه السلام احادیثی را برای جابر بیان کردند و آنگاه فرمود: (اگر این احادیث را بر ملا سازی ، پس لعنت خدا و ملائکه و همه مردم بر تو باد!). در فصل دوم برای روشن شدن کیفیت و نوع اسرار و حقایق دین به بیان ارتباط عالم ماده و عالم مثال و عالم عقل با یکدیگر پرداخته و خصوصیات هر یک از آن عوالم را به اختصار آورده است و چگونگی رهایی انسان از عوالم ماده و توجه به ماورای ماده را بیان فرمود است و اینکه چه عوالمی را پشت سر گذاشته و چه عوالمی را در پیش رو دارد. در فصل سوم راهیابی به باطن عالم و اسرار غیب و ارتباط با ماوراء طبیعت را برای همگان امکان پذیر دانسته آن را منحصر به انبیاء الهی نساخته است و تاکید کرده که انسان می تواند با انقطاع از دنیا به اسرار عالم و باطن این نشئه ماده راه باید و آن را مشاهده کند حتی در همین نشئه برای اولیا اللّه لقاء اللّه امکان پذیر است و آیات و روایات روئیت در این خصوص بهترین گواه می باشد. در فصل چهارم طریق وصول و دستیابی به شهود حقایق ولقاء اللّه را بیان فرمود و یگانه طریق آن را، طریق معرفت نفس دانسته که موجب پیدایش معرفت حقیقی می گردد و سالک در سایه آن به فنای ذاتی دست می یابد و توجه ذاتی را با تمام وجود احساس می کند. مولف 22 حدیث از امام علی علیه السلام درباره معرفت نفس و اهمیت آن ذکر کرده است. در فصل پنجم که آخرین فصل کتاب است ، مولف محترم تصریح می کند که این فصل توضیح گونه ای است برای مطالب فصل دوم وبا استفاده از آیات قرآنی اثبات می کند که از خصوصیات و مقامات اولیاء کسی جز پروردگارشان آگاه نیست و بر آن احاطه ای ندارد و این افتخار برای آن بس است که ولایت امر اولیاء اللّه را خداوند به عهده گرفته و مربی و بشارتگران نیز خداوند سبحان است و انسان در این مرحله از (اعتماد به نفس) می رهد و فقط (اعتماد به خدا) در او جلوه می نماید. شایان ذکر است که در شرح و ترجمه این رساله از فرمایشات آیت اللّه جوادی آملی و آیت اللّه ممدوحی استفاده شایان شده است.

ز مهر افروخته: ناگفته هایی نغز، همراه کامل ترین مجموعه اشعار از حضرت علامه سیدمحمدحسین طباطبائی

تفسیر سوره اسراء: این اثر تدوینی نوین و نگارشی جدید از تفسیر المیزان در سوره اسراء می باشد. ترجمه ی روان، نمایه گذاری فنی، تلخیص و تحریر مطالب، دسته بندی و ارائه نموداری آن ها از ویژگی های این اثر محسوب می شود.

رسالت تشیع در دنیای امروز (گفت و گویی دیگر با هانری کربن): این اثر که شامل گفت وگوی علامه طباطبائی با پروفسور «هانری کربن» در سال 1340 هجری شمسی است، به کوشش استاد سیدهادی خسروشاهی برای چاپ آماده و منتشر شد. بر اساس محتوای این کتاب، رسالت تشیع، بسط توحید و گسترش اسلام براساس آموزه های اهل بیت(ع) است. عالمان شیعی، از همان سده های نخستین، با همت هایی کوه سان، همین راه و روش را پیموده و با حفظ هویت خود، در مسیر «وحدت اسلامی» گام نهاده اند. اثر حاضر، یکی از تلاش های علمی متفکر بزرگ شیعی، حضرت علامه طباطبائی است که در آن به این موضوعات بشارت مذهبی تشیع، معادشناسی از نظر شیعه، پیدایش سیر معنوی و عرفانی می پردازد. این اثر همچنین با توضیحات و مستندسازی مرحوم آیت الله احمدی میانجی، غنای بیشتری یافته است. در انتهای کتاب حاضر، نمایه ای از اعلام، کتاب ها و مکان ها وجود دارد.

ملائکه: این اثر شامل هفت فصل با مباحث ملک و ملکوت، تعریف و کیستی ملائکه، اوصاف ملائکه، وظایف ملائکه، سجده ملائکه به آدم، برخورد اشتباه انسان در رابطه با ملائکه، تمثل در ملائکه یکی از غنی ترین آثار مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبائی می باشد.

نهایت فلسفه (ترجمه نهایه الحکمه): نهایت فلسفه، ترجمه سلیس و روانی از کتاب پر ارج «نهایه الحکمه»، تالیف مرحوم علامه طباطبائی است که در آن، مسائل عمیق و دشوار فلسفی را به مدد برهان و ابتکار فلسفی و ذهن و ذوق مثال زدنی، تعلیم می دهد. این اثر در واقع، خواننده را با خود تا قله های فلسفه و نهایت حکمت، می برد و از سیر در مسائل فلسفی مشعوف می سازد. موضوعاتی که در کتاب حاضر بحث شده اینهاست: مسائل کلی وجود، وجود مستقل و وجود رابط، مواد قضایا، ماهیت و احکام آن، مقولات ده گانه، واحد و کثیر، علت و معلول، قوه و فعل، سبق و لحوق و قدم و حدوث، عقلو عاقل و معقول، درباره واجب الوجود.

برهان: برهان، فلسفه علم است و وظیفه آن عبارت است از: بحث درباره موضوعات و مسائل و مبادیعلوم و ارائه ملاک معرفت یقینی. هم چنین در برهان، در خصوص راه های کسب معرفت یقینی و نیز تجربه و استقرا، بحث می شود. در اثر حاضر، مرحوم استاد علامه طباطبائی، با رعایت موازین تلخیص، رساله جامعی در فن برهان تالیف کرده که همه ابواب آن را شامل می شود. متن عربی همراه با ترجمه فارسی از ویژگی های این نسخه است.

آموزش دین یا تعالیم اسلام: این کتاب که برای دبیرستانی ها و حتی دانشجویان توسط علامه طباطبائی در چند قسمت تالیف شده، بعد ها به همت آقای آیت اللهی جمع اوری و تبویب شده وبه صورت کتاب در می آید. این کتاب ابتدا در تعریف دین و اثبات اسلام و تفوق آن بر ادیان دیگر سخن کوتاهی رفته است ، بعد معارف دین به سه بخش عقاید و اخلاق و احکام تقسیم شده است و حضرت علامه در سه فصل : عقاید/اخلاق/احکام به این سه و فروعات اینها می پردازند. این کتاب ویژگی اش این است که ضمن اینکه در نهایت سادگی بیان نوشته شده، ولی سادگی کیفیت مطلب به کمیت مطلب و عمق آن آسیب نزده و در عین سادگی نکات خیلی عمیقی مطرح شده است و در واقع در این کتاب با هر سه بخش دین و اجزائش اشنا می شویم. حتی حضرت علامه در بخش عقاید ذیل نبوت بحث تاریخی مختصری در زندگی پیامبران اولوالعزم و ذیل امامت بحث تاریخی کوتاهی در زندگی تک تک زندگی اطهار هم مطرح کرده اند.

معنویت تشییع: مجموعه حاضر، دربرگیرنده ی مقالاتی است از علامه سید محمدحسین طباطبائی با موضوعات مختلف دینی و اجتماعی که عبارت اند از: معنویت تشیع، ولایت و رهبری، انگیزه ی آفرینش، نقش ماورای طبیعت در جامعه، آیا اسلام امروز هم قابل اجرا است؟، شخصیت اجتماعی زن، چرا پیغمبر این همه ازدواج کرد، ازدواج موقت، طرح کلی مالکیت، مشروبات الکلی عامل عقبگرد انسانیت، چرا باید دست دزد را قطع کرد؟!، محمد (ص) در آیینه ی اسلام، سخنی درباره ی علم امام، هدف از پیمان ها، اجتهاد و تقلید در شیعه، تحقیقی کوتاه درباره ی مسیح و انجیل، پیروی از خرافات، آیا رویا حقیقت دارد؟ معجزه چیست؟ و داستان شق القمر و ستاره ی زهره. گفتنی است در بخش آغازین کتاب، مقدمه ای به قلم علامه حسن زاده ی آملی در خصوص زندگی، آثار، و اندیشه های علامه طباطبائی فراهم آمده و در پایان نیز متن پیام طباطبائی به کنفرانس بزرگداشت تستوی درج گردیده است.

قرآن در اسلام: کتابی که از نظر خوانندگان گرامی می گذرد کتابیست گران سنگ که از ریشه دارترین مدرک آیین مقدس اسلام گفتگو می کند و موضوعی که در این کتاب مورد بحث قرار می گیرد موقعیت قرآن مجید در جهان اسلام است که عبارتند از: قرآن چیست؟ و چه ارزشی در میان مسلمانان دارد؟ قرآن کتابی است جهانی و همیشگی ، قرآن وحیی است آسمانی نه مولود فکر بشری ، رابطه قرآن با علوم ، اوصاف قرآن مجید.

شیعه (مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کربن): شیعه تفسیر درست تعالیم قرآن و سیره نبوی را در پیروی از اهل بیت – علیهم السلام – می بیند. این گرایش از نخستین سالهای صدر اسلام پدید آمد و در پیروی مطلق از اهل بیت پیامبر تجلی و استمرار یافت. این کتاب در واقع حاصل گفتگو ها و نامه هایی است که میان پروفسور هانری کربن، محقق بزرگ فرانسوی و نیز متفکر شهیر اسلامی ، علامه طباطبائی در سال 1338 صورت گرفته و با توضیحات و تحقیقات دو تن از شاگردان برجسته علامه، آقایان : علی احمدی میانجی و سید هادی خسروشاهی پربار تر شده است. داستان شکل گیری شیعه، مشکلات و موانعی که بر سر راه آن ایجاد شد، تهمت های ناروا به شیعه، چگونگی مرجعیت اهل بیت – علیهم السلام -، پی ریزی علوم توسط آنان، طرز تفکر فلسفی در بیانات آنان، پاسخ به شبهه ها و سئوالات گوناگون از جمله مباحثی است که در این کتاب به طور مستند و منطقی بحث شده است.

روابط اجتماعی در اسلام: این کتاب با استناد به دیدگاه های دینی، به تبیین موضوعات اجتماعی و راهکارهای حفاظت از بنیان های جامعه اسلامی پرداخته است. فصل اول این کتاب با عنوان «روابط اجتماعی در اسلام» به موضوعاتی چون انسان و جامعه گرایی، انسان و رشدگرایی او و توجه خاص اسلام به جامعه اختصاص دارد. «جبر و تفویض از نظر قرآن، روایات و فلسفه» فصل دوم کتاب را تشکیل می دهد که در آن مباحث جبر و تفویض از نظر قرآن، روایات و فلسفه بررسی شده اند. از عناوین فصول بعدی این نوشتار می توان به معجزه، تقلید و پیروی از خرافات، محکم و متشابه و مبحث تاویل در قرآن اشاره کرد. دین فطری و اجتماعی، جامعه بالاتر از فرد، زیربنا و مصالح ساختمانی جامعه اسلامی، استقلال جامعه و حفاظت از بنیان جامعه، از دیگر موضوعات عنوان شده در این اثر به شمار می روند.

حیات پس از مرگ: نویسنده در معرفی اثر خود در مقدمه کتاب می گوید: کتاب حاضر،جزء کتاب هایی است در موضوع معاد، که به یاری خداوند سبحان، در آن به بررسی وضع انسان پس از حیات دنیویش می‏پردازیم. البته بر طبق آنچه که برهان بدان رهنمون شود و یا از کتاب و سنت استخراج گردد. ما، در این موضوع، اختصار و اقتصار به معانی کلیه را ترجیح داده ‏ایم؛ زیرا روشی که به کار می‏گیریم یعنی تفسیر آیه به آیه و تفسیر روایت با روایت، روشی است بس عمیق که به این زودیها به حریم آن نتوان رسید. و در رساله‏ای که تنها به ذکر نمونه‏ای از میان نظایر گوناگون، اکتفا می‏ کند، بهره تمامی نتوان از آن برگرفت. ان‏شاءاللَّه خوانندگان به زودی به صحت این ادعای ما واقف خواهند گشت. انصافاً باید اعتراف کرد که شارحین اخبار و مفسرین گذشته، به کار گرفتن چنین روشی را برای استنباط معانی و مقاصد آیات و روایات، نادیده گرفتند و نتیجتاً برای ما در این امر، آثاری هرچند ناچیز نیز به جای نگذاشتند. بنابراین، کسی که عزم چنین اهداف و غایاتی کند، با وجود این که نیل بدانها صعب است و گام زدن در طریقشان بس دقیق و ظریف، همچون کسی ماند که بدون سلاح به میدان جنگ بشتابد.

تفسیر سورتی النور و الاحزاب: المختار من المیزان فی تفسیر القرآن: تفسیری مختصر از سوره های نور و احزاب است که برگرفته از تفسیر المیزان است. در این اثر که با رویکردی آموزشی تدوین شده و برای ارایه در کلاس های تفسیر طلاب خواهر تنظیم شده است، به بیان مفاد تفسیری این دو سوره که در آن ها به مسایل اخلاقی، شرعی، تربیتی و اجتماعی مربوط به بانوان مطرح شده است، پرداخته شده است. در تفسیر هر یک از آیات ابتدا به بیان مفهوم مفردات مهم مندرج در آن آیه پرداخته شده و پس از آن از منظری روایی به تبیین محتوای آیات و شأن نزول آن ها پرداخته شده است. نویسنده (مفسر) برای بررسی زوایای مختلف آیه مورد نظر خویش از آیات دیگری که متناسب با آن است، استفاده نموده و با روش قرآن به قرآن و نیز با رویکردی عقلانی و فلسفی به تفسیر آیات این دو سوره پرداخته و مباحث اخلاقی و شرعی مرتبط با زنان مانند حجاب و برخی دیگر از احکام مربوط به آنان را شرح داده است.

بررسی های اسلامی: بررسی های اسلامی، مجموعه مقاله ها، پرسش ها و پااسخ هایی است که علامه طباطبائی به مناسبت های گوناگون به نگارش آنها همت ورزیده یا سوال هایی را در طول سالیان متمادی به صورت کتبی پاسخ داده است. جلد دوم کتاب «بررسی های اسلامی» نوشته علامه طباطبائی شامل بخش های ششم تا نهم این اثر است که موضوعاتی چون مسائل فلسفی، مسئله آفرینش و رستاخیز، مسائل اجتماعی اسلام و مسائل گوناگون را شامل می شود. در بخش «مسائل فلسفی» این نوشتار، موضوعاتی از قبیل تاریخ حیات و روش فلسفی ملاصدرا، مواد فکری صدرالمتألهین، توضیحی درباره امکان عام و امکان خاص، اصالت وجود و هدف حیات، مسئله «استحقاق» چیست؟، تناسخ و عود ارواح، تذییلات و محکمات، علیت واجب نسبت به ممکنات، وحدت وجود، ترجمه فلسفه یونانی، اثبات مجردات، دلیل عقلی بر ختم نبوت و مسئله عصمت و... عنوان شده است. نویسنده در بخش «مسئله آفرینش و رستاخیز» نیز مسائلی چون غرض از آفرینش چیست؟، اطراد و عمومیت غرض و آرمان، آرمان و غرض جهانی، غرض خدا از آفرینش جهان، خداوند چه نیازی به آزمایش بشر دارد؟، چرا جهان در شش روز خلق شد؟، چرا ظلم وجود دارد؟، شخصیت انسان و روز رستاخیز، جهان چگونه آفریده شد؟، نبوت و امامت، تقیه در مذهب شیعه، مدرک شیعه در قول به تقیه و... مورد واکاوی قرار داده است. «مسائل اجتماعی اسلام» عنوان بخش دیگر این اثر است که علامه طباطبائی در آن به مسائلی از این قبیل قانون و ایمان به خدا، اسلام و پیمان ها، زبان و مفاسد اجتماعی آن، زبان چیست؟، نتایج ربا، آیا مالکیت امر فطری است؟، زبان و مفاسد اجتماعی آن، مشروبات الکلی از نظر اسلام و... دست یازیده است. فصل آخر این جلد از این مجموعه نیز «مسائل گوناگون» عنوان گرفته است که نویسنده در آن به بیان مسئله اتحاد اسلامی، چرا دست دزد را باید برید؟، پیامی به کنفرانس بزرگداشت شهید شوشتری، نظری کوتاه به داستان مسیح و انجیل، معنای اسلام، شیخیه و کریمخانیه، عرفان و تصوف، اشکالاتی در تفسیر المیزان و... اهتمام داشته است.

انسان از آغاز تا انجام: این اثر ترجمه ای از کتاب «الانسان» اثر علامه سید محمدحسین طباطبائی است که چگونگی و مراحل آفرینش آدمی را با استفاده از آیات قرآن کریم بررسی کرده است. علامه طباطبائی در این اثر مراحل خلقت انسان را در سه رساله «الانسان قبل الدنیا»، «الانسان فی الدنیا» و «الانسان بعد الدنیا» بررسی می کند. رساله اول شامل دو فصل «انسان در عوالم سه گانه وجود: ماده، مثال، عقل» و «اثبات عالم امر» است که با استناد به آیات قرآن سعی در معرفی و اثبات این عالم دارد. رساله دوم نیز با دو فصل «معانی حقیقی، معانی اعتباری» و «اشاره اجمالی به هدایت عمومی» به بررسی زندگی انسان در دنیا پرداخته است. رساله سوم که بسیار مفصل است و بیش از نیمی از کتاب را به خود اختصاص می دهد، در شانزده فصل به وجود آدمی بعد از دنیا توجه و سرنوشت او را از مرگ تا روز قیامت، سپس در روز جزا، شفاعت، اعراف، بهشت و دوزخ، بررسی کرده است. فصل شانزدهم نیز در بردارنده توضیحاتی درباره عمومیت معاد است. از موضوعات این اثر می توان فلسفه خلقت انسان، چگونگی آفرینش و نحوه زیستن انسان در این دنیا و دنیای دیگر، مراحل خلقت انسان، قبر، برزخ، نامه اعمال را نام برد. این اثر در انتها پس از تعلیقات و توضیحات مترجم، حاوی نمایه ای از اعلام و کتاب هاست. نحوه آفرینش انسان چگونه بود؟ فلسفه خلقت چه بود؟ در این دنیا چگونه باید باشد؟ پس از آن و در دنیای دیگر، مراحل انسان چیست: قبر، برزخ، نامه اعمال و... همه این مراحل از موضوعات بسیار ژرف و پر معنایی است که متفکر بزرگ اسلامی علامه طباطبائی در « کتاب الانسان» آنها را کاویده و وجود آدمی را در سه مرحله بررسی کرده است: قبل از دنیا، در دنیا، بعد از دنیا.

اسلام و انسان معاصر: بر اساس آموزه های بلند و غنی قرآن هر انسانی که پای به عرصه وجود می گذارد فطرتاً موحد بوده و قهراً خالق هستی را نیک می شناسد اما برخی مواقع علل و عوامل گوناگونی این فطرت توحیدی را به مخاطره می اندازند. لذا خداوند با ارسال انبیا و رسل این زمینه را به وجود می آورد که در مواقع بروز خطر اعقتادیی راهنمای بشری می باشند. بعد از این رسالت به دوش امامان معصوم علیهم السلام و به دنبال آن به عهده علمای دین گذاشته شد. کتاب حاضر با عنوان اسلام و انسان معاصر پیرامون پاسخ به پرسشها و شبهات گوناگون علمی، فلسفی، اخلاقی، دینی و ... به نگارش درآمده است. از امتیازات کتاب به روز بودن مطالب آن و استفاده از مباحث عقلی و نقلی است.

آموزش دین‏: دین در اصطلاح قرآن همان روش زندگی است که انسان گریزی از آن ندارد و فرقی که میان دین و یک قانون اجتماعی می توان یافت این است که دین از ناحیۀ خدای متعال است و قانون اجتماعی مولود افکار مردم. کتاب آموزش دین که اثر استاد بزرگ علامه محمدحسین طباطبائی می باشد مفهوم و مسائل دینی را برای درک درست و بهتر دین مطرح می کند.

ولایت نامه: «ولایت» از مباحث مهم عرفان نظری است که پایه های استوار فلسفی نیز دارد؛ در حقیقت، ولایت مرتبه پایانی سیر عرفانی است و عارفان در رسالات و مکتوبات خویش با عبارت های گوناگون از آن یادکرده اند. علامه طباطبائی نیز به بزرگان عرفان الهی تاسی جسته و با تالیف رساله الولایه، به شرح سیر معنوی و سلوک روحانی پرداخته و اثری شگرف و قابل تحسین به بار آورده است. در این رساله، اصول و مبانی سلوک عرفانی بر نهج شیعی و مبتنی بر آموزه های قرآنی و معارف خاندان وحی استنباط و از دل پاک عارفی شیدا بر قلم او جاری گشته است تا حق جویان و طالبان معرفت در پناه او راه یابند و قدم در راه بگذارند؛ آن چنان که خود این راه را یافته و آن را پیموده است؛ این رساله به حقیقت نوعی سفرنامه است که نویسنده دل آگاه آن شرح سیر و سفر معنوی خود را باز می گوید.

نسب نامه خاندان طباطبائی (اولاد امیرسراج الدین عبدالوهاب): سلسله سادات طباطبائی، جملگی از خاندان «ابراهیم طباطبا» هستند که فرزند «اسماعیل دیباج» و او هم فرزند ابراهیم عمر، فرزند «حسن مثنی» است. حسن مثنی، فرزند بلافصل امام حسن مجتبی(ع) است. از این سلسله، عالمان، عارفان و دانشوران فراوانی سربرآورده اند که علامه سید محمد حسین طباطبائی یکی از شخصیت های برجسته آن هاست. این اثر، معرفی فرزندان سراج الدین عبدالوهاب از خاندان و سلسله سادات طباطبائی است. در این کتاب که با هدف معرفی خانواده علمی و معنوی علامه سیدمحمدحسین طباطبائی و اجداد ایشان تدوین شده است. ابتدا مقدمه ای در مورد شناسایی سادات طباطبائی و شجره نامه آنان به ویژه علامه سیدمحمدحسین طباطبائی و شخصیت علمی، تفسیری، فلسفی، عرفانی پرداخته شده و گستردگی وجود این سادات در ایران و کشورهای دیگر بررسی گردیده است. آنگاه به معرفی اولاد امیر سراج الدین عبدالوهاب و نسب نامه خاندان طباطبائی از این خانواده پرداخته و شجره نامه آنان به صورت تفصیلی ارایه شده است.

گلچینی از معارف تشیع: پس از دو کتاب «قرآن در اسلام» و «شیعه در اسلام» سومین اثر از این مجموعه که به پیشنهاد یکی از استادان مغرب زمین توسط علامه طباطبائی نوشته شده، اثر حاضر است که گلچینی از معارف شیعه بوده و در بردارنده متونی از دعاها و معنویات ائمه تشیع، همراه با شرح حال مختصری از امامان شیعه و متن عهدنامه مالک اشتر است. با وجود مطالعات، تحقیقات و ترجمه های بی شماری که شرق شناسان غربی از منابع گوناگون اسلامی از قرن 19 انجام داده اند، توجه بسیار کمی به مجموعه گفته های دینی (احادیث)، خطابه ها، دعاها، مثل ها و توضیحات آموزشی شده است، و این مجموعه احادیثی است که رهبران شیعیان 12 امامی، آنها را بیان کرده اند. اصل طرح و اجرای این مجموعه به پیشنهاد «دکتر کنیث مورگان» و دانشگاه کالگیت آمریکا و به وسیله استاد دکتر سیدحسین نصر از شاگردان و علاقه مندان علامه طباطبائی سالیانی پیش سامان گرفت. دو کتاب نخستین، به زبان فارسی، انگلیسی، عربی و ... بارها، در ایران، اروپا، آمریکا و کشورهای عربی چاپ و منتشر شده اند. اما کتاب سوم، که در واقع نخست به زبان انگلیسی تهیه و تنظیم شده است، تاکنون به زبان فارسی درنیامده و منتشر نشده بود. تنظیم کننده و مترجم این اثر به انگلیسی، دکتر ویلیام چیتیگ است.چیتیگ علاوه بر ترجمه صحیفه سجادیه، ادعیه دیگری نیز مانند دعای عرفه، دعای صباح، دعای کمیل، دعای مشلول و چند ادعیه دیگر، از ائمه اطهار(علیهم السلام) ترجمه و منتشر ساخته که می توان آنها را آثار معنوی تاثیرگذار و ماندگار در دنیای غرب دانست. علاوه بر این ها، چیتیگ بخشی از اشعار عرفانی امام خمینی(ره) را هم با همکاری: پی کلوسسن، در سال 1989 میلادی، ترجمه و در آمریکا منتشر ساخت.

علی علیه السلام و فلسفه الهی: یکی از کتاب های بسیار مهم علامه طباطبائی، کتابی است که در جوانی خویش نوشته است با نام: علی و فلسفه ی الهی. علامه طباطبائی که خود فیلسوفی بزرگ و از طرفی دین شناسی سترگ بود، سعی در آشتی میان فلسفه و دین داشت و همواره می کوشید چراغ فلسفه را روشن نگاه دارد و به عبارت دیگر از دیگران نیز می خواست که راه تعقل در پیش گیرند و از خرافات و مغالطات دوری جویند و این را حتی دستوری از سوی دین اسلام و پیشوایان آن نیز می دانست. عناوین اصلی کتاب عبارتند از: مقدمه ناشر؛ مقدمه مترجم؛ فلسفه چیست؟ و فلسفه الهی کدام است؟؛ دین و فلسفه؛ فلسفه الهی اسلام یا کمال فلسفه؛ دو نوع قضاوت علمی و حقوقی؛ اجمالی از زندگانی علی علیه السلام و اشاره ای به شخصیت روحانی و مقام علمی او؛ مقایسه ای بین سخنان علی علیه السلام و سخنان دیگران؛ نمونه هایی از سخنان علی علیه السلام پیرامون برخی از مسائل فلسفه الهی؛ فهرست منابع و مآخذ؛ فهرست مطالب

شیطان در منظر المیزان: این کتاب در مورد مهم ترین دشمن انسان یعنی شیطان و راه های نفوذ آن و نیز طریقه خنثی کردن دشمنی های او پرداخته است.مجموعه حاضر حاصل تلاش گروهی از قرآن پژوهان مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران است که در مسیر قرآن پژوهی خود به آثار نفیس و منحصر به فرد حضرت علامه برخورد کرده و جواب بسیاری از سوالات خود و دیگران را در این آثار یافتند. این اثر در پنج فصل تدوین شده است : اصول و مبانی شیطان شناسی ، شیطان و نحوه عمل و اغوای او در انسان ، ابلیس ، شبهات ابلیس ، روایات.

سفرنامه سلوک: موضوع اثر حاضر، بیان مقامات و مراحل «سیر و سلوک» عرفانی است. در این رساله ابتدا مراتب ولایت و تشکیکی بودن آن از دیدگاه «علامه طباطبائی» بیان شده و استدلال‎ها و براهین عقلی مبتنی بر آن ارایه شده سپس مراحل و مراتب سیر و سلوک و تهذیب نفس براساس مساله ولایت تبیین گردیده است. نگارنده معتقد است که ظواهر شرایع مختلف دارای اسرار و حقایقی است و شواهدی از آیات و روایات در این زمینه ذکر می‎نماید. وی با توجه به تشکیکی بودن مساله ولایت آن را مخصوص انبیای الهی ندانسته و درجات پایین‎تری را در مورد سایر افراد صالح و دارای سیر و سلوک معنوی قایل شده است. وی راه وصول به سعادت و کمال در پرتو ولایت را نیز بیان کرده و ثمرات کمال و تهذیب نفس را برشمرده است.

تلخیص کامل نموداری نهایه الحکمه: از جمله کتاب هایی که به عنوان کتب درسی مرسوم علم فلسفه مطرح است نهایه الحکمه علامه طباطبائی (ره) است که در حوزه و دانشگاه محور درس و بحث قرار می گیرد. کتاب پیش رو از ویژگی های زیر برخوردار است:

1- تلخیصی روان بر تمام ابحاث کتاب نهایه الحکمه است و از تمامی مطالب کتاب برخوردار می باشد.
2- مطالب کتاب به صورت پرسش و پاسخ ارائه داده شده و نوعی سهولت در یادگیری به شمار می رود.
3- در پایان هر مرحله چکیده مباحث آن مطرح شده که نوعی تذکر و یادآوری به دنبال داشته و سهولت در فهم به شمار می رود.
4- نکات موجود هر بخشی به صورت مجزا بیان شده است.

جلد دوم شامل مرحله هشتم تا مرحله دوازدهم می باشد: علت و معلول، قوه و فعل، سبق و لحوق و قدم و حدوث، علم وعالم و معلوم، مباحث مربوط به واجب الوجود

سنن النبی صلی الله علیه و آله: این کتاب مخاطبان را با آداب و سنن پیامبر(ص) آشنا می‎سازد. مولف در آغاز ضمن معرفی اجمالی شرح حال محدثان تاریخ اسلام، به ذکر تالیفات آن‎ها پرداخته و این نکته را متذکر می‎گردد که در تدوین همین اثر از آن منابع استفاده شده است. در میان این عالمان و محدثان، کسانی چون ابن شهرآشوب، ابن قولویه، شیخ صدوق، طبرسی، عیاشی، کلینی، فیض کاشانی و شیخ مفید دیده می‎شود. نویسنده برای هر یک از سنت‎های پیامبر، باب جداگانه‎ای را در نظر گرفته و درباره ویژگی‎های اخلاقی، آداب معاشرت، توجه آن حضرت به امور نظافت، آداب پیامبر در پوشیدنی‎ها، خوردنی‎ها و آشامیدنی‎ها، طهارت و وضو و غسل و شرکت در مجالس و مراسم سخن می‎گوید. وی فصول مختلف و متنوعی را به آداب ذکر و نماز آن حضرت و اعمال و رفتار عبادی پیامبر و دعاهایی که در اوقات مختلف قرائت می‎کرده، اختصاص داده است.

نظام هماهنگ سوره های قرآن: دانستن موضوعاتی از مقدمات، کلیات و مسائل اساسی در فهم قرآن، مهارتهایی را در این زمینه برای ما ایجاد میکند. زیرا علم به مقدمات، محتوای کلی و شرایط نزول قرآن، میتواند زمینه ساز تفکر و تدبر در قرآن باشد. کتاب حاضر مجموعه ای از بیانات و عبارتهای علامه طباطبائی رحمه الله علیه است که از تفسیر المیزان گردآوری شده است. این مطالب در کنار دیدگاه های حضرت علامه رحمه الله علیه در کتاب «قرآن در اسلام» میتواند کلیدهای مهمی برای تفکر و تدبر در قرآن و موضوعات پیرامون آن را در اختیار مخاطب قرار دهد.

سنن النبی، آداب و سنن پیامبر (ص): این کتاب، مجموعه ای گرانقدر از آداب،سنن و روش رفتاری پیامبر گرامی اسلام است. نکته ی قابل توجه در این کتاب آنست که نویسنده ی این کتاب، شخصی چون علامه طباطبائی(ره) است و این بر ارزش کتاب،به صورت دو چندان می افزاید و پشتوانه ی آنرا محکم تر کرده و موثق تر می کند.مترجم این کتاب جناب آقای حسین استاد ولی است.(چون جناب علامه(ره) کتاب را به عربی نگاشته اند.) کتاب شامل 21 بخش و یک سری ملحقات است.بخش ها عبارتند از:

1-شمایل و کلیات اخلاق پیامبر
2-آداب معاشرت پیامبر
3-آداب و سنن آن حضرت در نظافت و آرایش و مانند آن
4- آداب و سنن آن حضرت در سفر و لواحق آن 5- آداب و سنن آن حضرت در لباس
6- آداب و سنن آن حضرت در مسکن
7- آداب و سنن آن حضرت در خوابیدن و بستر خواب
8- آداب و سنن آن حضرت در زناشویی و تربیت فرزند
9- آداب و سنن آن حضرت در خوردنی ها و آشامیدنی ها و آداب سفره
10- آداب و سنن آن حضرت در بیت الخلاء
11- آداب و سنن آن حضرت در امور اموات
12- آداب و سنن آن حضرت در معالجه و مداوا
13- آداب و سنن آن حضرت در مسواک کردن
14- آداب و سنن آن حضرت در وضو
15- آداب و سنن آن حضرت در غسل
16- آداب و سنن آن حضرت در نماز
17- آداب و سنن آن حضرت در روزه
18- آداب و سنن آن حضرت در اعتکاف
19- آداب و سنن آن حضرت در صدقه دادن
20- آداب و سنن آن حضرت در قرائت قرآن
21- آداب و سنن آن حضرت در دعا و ذکر پاره ای از ادعیه و اذکار
ملحقات حج
نوادر ملحقات

شیعه در اسلام: این کتاب با تشریح کیفیت پیدایش و توسعه مذهب تشیع، به بیان طرز تفکر مذهبی شیعه و معارف اسلامی شیعی پرداخته است. «شیعه در اسلام» می کوشد هویت واقعی مذهب تشیع را که یکی از دو مذهب بزرگ اسلامی است،به روشنی تبیین کند. نوشتار حاضر با هدف شناساندن حقیقت «شیعه» و «تشیع» در غرب به رشته تحریر درآمده و با توجه به این که در این زمینه کمتر کتابی به زبان فارسی تألیف شده، به این زبان نیز ترجمه و منتشر شده است. کتاب «شیعه در اسلام» در محافل علمی جهان موقعیت ویژه ای یافت و ترجمه انگلیسی آن نخست در آمریکا و سپس در اروپا به چاپ رسید، در مقیاس وسیعی در سراسر غرب به علاقه مندان عرضه شد، در دانشگاه ها و مراکز تحقیقی ـ تاریخی به عنوان یک ماخذ و منبع اصلی و اصیل در شیعه شناسی، مورد استفاده قرار گرفت و در آکادمی شناخت مذاهب نیز تدریس می شد. بخش اول این کتاب با عنوان «کیفیت پیدایش و نشو و نمای شیعه» به مباحث آغازین شکل گیری شیعه و کیفیت آن نظیر دلیل جدایی اقلیت از اکثریت سنی و بروز اختلاف، دو مساله جانشینی و مرجعیت علمی، سخت ترین روزگار برای شیعه، شیعه در قرون مختلف و انشعابات شیعه، اختصاص دارد. «تفکر مذهبی شیعه» عنوان فصل دوم این اثر است که دربر دارنده مباحثی چون معنای تفکر مذهبی، ماخذ اساسی تفکر مذهبی در اسلام و راه هایی که قرآن کریم برای تفکر مذهبی نشان می دهد، است. بخش آخر «اعتقادات اسلامی از نظر شیعه دوازده امامی» نام دارد که مسایل خداشناسی، پیغمبرشناسی، معادشناسی، امام شناسی، اجمالی از تاریخ زندگی دوازده امام(ع) و بحث در ظهور حضرت مهدی(عج) از نظر عمومی و خصوصی را شامل می شود. در نمایه کتاب نیز آیات و اعلام مرتبط با مباحث کتاب گردآوری و تنظیم شده اند.

مجموعه رسائل، حواشی بر بحارالانوار و اصول کافی و مباحث دیگر: این اثر شامل شش رساله، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، تنظیم و روانه بازار کتاب شده است. نخستین رساله کتاب، «رساله ای در اثبات واجب الوجود» نام دارد که توسط آیت الله محمد محمدی گیلانی در چهار فصل ترجمه شده است. دومین رساله، «رساله ای درباره توحید» است که دکتر همایون همتی، آن را ترجمه کرده و در پنج فصل به آن پرداخته و در انتها، مقاله الحاقی به آن ضمیمه کرده که خود این مقاله نیز به سه فصل تقسیم می شود. سومین رساله از کتاب، «رساله خلق جدید پایان ناپذیر» نام دارد که این رساله نیز توسط آیت الله محمد محمدی گیلانی، ترجمه شده است. این رساله شامل مقاله ای با عنوان «مقاله در قوه و فعل» در 10 فصل است. «رساله ای درباره وحی»، چهارمین مقاله این اثر به حساب می آید که توضیحات آن، توسط آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی در 12 موضوع تنظیم شده است. پنجمین رساله این کتاب، «علی(ع) و فلسفه الهی»، توسط علی اکبر مهدی پور ترجمه شده است. این رساله با عنوان «فلسفه چیست؟ و فلسفه الهی کدام است؟» آغاز می شود و سپس نگاهی گذرا به زندگی نخستین پیشوای شیعه، حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) دارد و در ادامه، به نمونه هایی از سخنان آن حضرت(ع)، درباره فلسفه الهی می پردازد. ششمین و آخرین رساله کتاب، «رساله ای درباره اعجاز و معجزه» است که درباره این موضوع بحث می شود و سپس به اشکالات مطرح شده، پاسخ می دهد. علامه طباطبائی، علاوه بر کتاب های مستقل، رساله های کوچکی هم دارد که در آنها مطالب عمیق فلسفی، عرفانی و دینی مطرح شده و به همین سبب ، مورد توجه دانشوران مسلمان قرار گرفته است. این رساله ها را چند تن از دانشمندان اسلامی ترجمه و شرح کرده اند که در دو جلد به چاپ رسیده است.

قرآن در اسلام از دیدگاه تشیع: این کتاب از عمیق ترین و ریشه دارترین مدارک اسلام گفتگو می کند. موضوعی که در این کتاب مورد بحث قرار میگیرد، موقعیت قرآن مجید در اسلام است:

- قرآن چیست و چه ارزشی در میان مسلمانان دارد؟
- قرآن کتابی جهانی و همیشگی است.
- قرآن وحیی آسمانی است نه مولود فکر بشری.
- رابطه قرآن با علوم.
- اوصاف قرآن مجید.
در حقیقت در این اثر از موقعیت کتابی بحث میکنیم که در بزرگ اسلام با این که مانند سایر ادیان بزرگ جهان، گرفتار اختلاف و پراکندگیهای داخلی و انشعابات بسیار مذهبی است، هرگز هیچ مسلمانی در اعتبار، احترام و تقدیس آن تردید ندارد و در اسلام برای اثبات هر مدعایی میتوان بدان چنگ زد. از این روی هذفبحث در این کتاب «معرفی موقعیت قرآن مجید» است به طوری که این کتاب مقدس خود دلالت می کند نه به طوری که ما درباره اش اعتقاد داریم و میان این دو سخن و غرض تفاوت بسیار است. این کتاب در پنج بخش تدوین شده است.

تفسیرالمیزان: این کتاب حاصل بیست سال کوشش و پشتکار مرحوم علامه است. دایره‌المعارفی گران‌بها و دربردارنده بحث‌های فلسفی، اجتماعی، روایی، ‌اعتقادی، ‌تاریخی و ... با تکیه بر آیات قرآن کریم است.

بدایه الحکمه: کتابی است بسیار مفید و حائز اهمیت که به منظور یک دوره تدریس فشرده فلسفه برای دوستداران علوم عقلی در مدرسه حقانی قم و به درخواست شهید قدوسی تدوین شد. در این کتاب همچون نهایه از متون درسی حوزه و برخی دانشگاه‌های کشور قرار گرفته است.

نهایه الحکمه: این اثر برای تدریس فلسفه با توضیحی بیشتر و عمقی‌ افزون‌تر و سطحی‌ عالی‌تر تدوین شد.

اصول فلسفه و روش رئالیسم: بینش علامه و شناخت مقتضیات زمان و مکان باعث نگارش این اثر نفیس شد. مباحثی که در آن روز ماتریالیست‌ها و مادیون مطرح می‌کردند تا با انحراف اندیشه جوانان، کویری بی‌حاصل از پهنه وجود آدمیان به وجود آورند موجب شد مرحوم علامه طباطبائی قلم به دست بگیرد، اثری گرانقدر و روشنی‌ آفرین برای همیشه پدید آورد.

شیعه در اسلام: در این اثر گران‌بها کیفیت پیدایش شیعه، انشعابات آن،‌ اعتقادات شیعه دوازده امامی، ‌توحید، ‌نبوت،‌ معاد و امام‌شناسی بحث شده و در پایان پیرامون تاریخ زندگی دوازده امام(ع) و ظهور امام عصر، حضرت مهدی(عج) به اختصار نکات بسیار مفیدی بیان شده است. این کتاب به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده است.

روابط اجتماعی در اسلام: انسان و اجتماع، انسان و رشد اجتماعی او، پایه زندگی اجتماعی، آزادی در اسلام، مرز مملکت اسلامی و پیروزی دین حق در سراسر جهان عناوین این کتاب پرارج است.

عقاید و دستورهای دینی: تعریف دین، ارتباط با خدا و آثار آن، فطری بودن دین، تاریخ ادیان، پیامبران گذشته و انبیای اولوالعزم، ‌دعوت رسول خدا و هجرت و جنگ‌های ایشان، امامت استمرار نبوت، ولایت و اهل بیت(ع) مباحثی اخلاقی برای خودسازی و جامعه‌سازی، مباحثی فقهی علمی و .. از مطالب این کتاب است.

مممممممممممممممممم عکس سوم