زهره قنادی خیابان

مواجه? دین و علم مسئل? جدیدی نبوده و رخدادهای در طول تاریخ همواره بستری برای تبلور این مواجهه بوده‏اند. شیوع بیماری کووید در جهان از جمله در ایران بستری جدید برای مواجه? بین این دو منبع معرفتی فراهم کرد و جوامع گاهی شاهد تعارض دستورات دینی با توصیه‏های علمی و بهداشتی شد. این پژوهش درصدد شناخت این مواجهه و بازتاب آن در چهار رسانه‏ - کانال‏های تلگرامی بی‏بی‏سی فارسی، ایران‌اینترنشنال، ایرنا و عصرایران - در شش ماه نخست شیوع این پاندمی در ایران برآمد. برای این بررسی از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شد. جامع? آماری پست‌های مرتبط با مواجه? دین و علم بوده و از روش نمونه‏گیری احتمالی سیستماتیک استفاده شد. در نهایت ??? پست برای پژوهش آماده شد که بر اساس نظریه‌های دروازه‌بانی، برجسته‌سازی و چارچوب‌سازی مورد تحلیل قرار گرفت.

یافته‌های پژوهش نشان داد که اسفند، ماهِ نخست شیوع بیماری از قم، و ماه‌های اردیبهشت و مرداد، مصادف با ماه رمضان و محرم، زمان اوج‌گیری بحث‌های بازگشایی اماکن مذهبی و ازسرگیری اجتماعات مذهبی، به ترتیب بالاترین میزان پوشش خبری مرتبط با موضوع پژوهش را داشته‌اند. بیشترین قالب مورد استفاده در هر چهار رسانه به صورت «خبر» و کم‌ترین قالب به صورت «پرسش و پاسخ از مخاطب» بوده است. دو رسان? خارجی سهم بیشتری در قالب «گفتگو» و »مصاحبه» داشته، به طرح مسائل گسترده‌تر در مواجه? علم و دین پرداخته و در صدد تولید محتوا بوده‌اند. ایرنا سهم کمتری در گزارش و تحلیل و تفسیر داشته است. بیشترین تمرکز رسانه‌ها روی عنصر خبری «چه« بوده است.

کارکرد اصلی بیش از نیمی از مطالب در ارتباط با مخاطب اطلاع‌رسانی بوده و کارکرد آموزشی کمترین نقش را داشته است. از نظرجهت‌گیری، بیش از نیمی از مطالب خنثی بوده که در این مورد عصرایران بیشترین و بی‌بی‌سی کمترین سهم را داشته‌اند. از نظر جهتگیری منفی، ایران‌اینترنشنال بیشترین و ایرنا کمترین جهتگیری منفی را داشته‌اند.

در تحلیل یافته‌ها مشخص شد که خبرسازان خارج از علم و دین بیشترین و خبرسازان علمی کمترین سهم را در ایجاد اخبار داشته‌اند. در پست‌های با خبرسازان دینی مواضع تعاملی و هم‌راستا با علم نسبت به مواضع تعارضی و ناهم‌راستا سنگینی می‌کند. اما در مقایسه، خبرسازان علمی کارنام? قابل قبول‌تری در جهت تعامل با دین داشته‌اند. در کل، خبرسازان و مراجع علمی موضع تعاملی‌تری در مقابل خبرسازان و منابع دینی داشته‌اند. همچنین در خبرسازان و منابع دینی «دودستگی» مشاهده شد یعنی موضع آنها در قبال علم شامل دو دسته موافق و مخالف بود. اما موضع خود خبر نسبت به هر یک از دو طرف، برآیند مثبتی در جهت نزدیک کردن دین و علم بوده است. موضع خبر در مورد خبرسازان خارج از علم و دین متفاوت است یعنی در این پست‌ها، رسانه‌ها در ایجاد بستر تعاملی و دوقطبی بین دین و علم از نظر فراوانی نزدیک به هم عمل کرده‌اند.

در پست‌های مورد بررسی، رسانه‌ها از ۲۲۶ تصویر یا صوت مذهبی استفاده کرده‌اند که در اغلب موارد بی‌طرف بوده و کارکرد تعاملی نسبت به تعارضی در آنها بیشتر بوده است. بیشترین منبع خبری مورد استفاده خود رسانه‌ها بوده‌اند که دو رسان? خارجی بیشتر از دو رسان? داخلی از منابع خود برای تولید و انتشار اخبار استفاده کرده‌اند.

بیش از نیمی از پست‌های مورد بررسی بدون احتمال دوقطبی‌سازی تشخیص داده شدکه از این لحاظ رسانه‌های داخلی از نظر رو در رو قرار ندادن دین و علم بهتر از دو رسان? خارجی عمل کرده‌اند. از نظر احتمال ایجاد دوقطبی، ایران‌اینترنشنال پیشتاز بوده، و بی‌بی‌سی، عصرایران، و ایرنا به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار می‌گیرند.

بررسی‌های به عمل آمده نشان داد که خبرسازان و محورهای موضوع با احتمال ایجاد دوقطبی مرتبط می‌باشند.