حضور وسخنرانی شخصیت‌های علمی و اجرایی در نشست «روز پژوهش و علوم انسانی»
به گزارش روابط عمومی دانشگاه به نقل از عطنا، در این نشست که با همکاری معاونت پژوهشی وزارت علوم و دانشگاه علامه طباطبائی در راستای نام‌گذاری یکی از روزهای هفته پژوهش با نام «روز پژوهش و علوم انسانی» برگزار شد، دکتر سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر برومند معاون پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر لعیا جنیدی معاون حقوقی رئیس‌جمهور، دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دکتر ابراهیمی دینانی استاد برجسته‌ی فلسفه اسلامی پیرامون «مأموریت‌های پژوهش‌های علوم انسانی در دوران معاصر» به ایراد سخن پرداختند.
برای پیشرفت در حوزه علوم انسانی باید در الگوی بودجه‌ریزی پژوهشی کشور تغییر ایجاد شود
دکتر سلیمی رئیس دانشگاه در ابتدای این نشست اظهار کرد: چیزی حدود ۴۰۷ میلیارد تومان بودجه تنها به مراکز روزمره و رایج علوم انسانی در درون خود دولت تعلق می‌گیرد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که این بودجه عظیم می‌تواند به دانشگاه‌ها اختصاص یابد تا آن‌ها این پژوهش‌ها را انجام دهند. اگر این اتفاق بیفتد مبلغی حدود ۴۰ میلیارد تومان به دانشگاه علامه تعلق می‌گیرد که معادل بودجه سالیانه این دانشگاه برای تأمین تمامی مخارج آن است.
او با بیان این که متفکرانی همچون الکساندر ونت معتقدند که نوع نگاه به علوم انسانی و اجتماعی با تغییر پارادایم فیزیک تغییر میکند گفت: زمانی که پارادایم حاکم بر فیزیک، پارادایم مکانیکی است نوع روش‌ها، اندیشه‌ها و تئوری‌ها بیشتر حالت مکانیکی دارد و تحت تأثیر فیزیک حاکم است، اما زمانی که این نگاه به سمت فیزیک کوانتوم تغییر پیدا کند، علوم انسانی هم به همان سمت سوق می‌یابد.
دکتر سلیمی ادامه داد: اما در این نظریه خطای بزرگی وجود دارد و آن هم این است که علوم انسانی اصلاً در یک پارادایم متفاوت قرار دارد، در این پارادایم الگوهای شناختی، روش‌ها، مفاهیم پایه و مبانی اساسی تفکر متفاوتی وجود دارد که اتفاقاً نخبگان برگزیده هر دوره هم آن را پذیرفته‌اند. وی افزود: زمانی که ما در پارادایم متفاوتی زندگی می‌کنیم مفاهیمی مثل روش و پژوهش دچار قاعده قیاس ناپذیری می‌شوند. این به آن معنا است که ممکن است مشترک لفظی بسیاری از مفاهیم علوم انسانی در علوم دیگر هم وجود داشته باشد اما با یکدیگر تفاوت زیادی دارند و از این حیث باید به این موضوع توجه شود.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: بنده طی مطالعه‌ای که در مورد برخی مفاهیم پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی انجام دادم به این نتیجه رسیدم که پژوهش یک مشترک لفظی است و گاهی به امور متفاوتی اطلاق میشود که همه در لفظ پژوهش هستند اما معانی متفاوتی دارند.
دکتر سلیمی اضافه کرد: شاید در علوم طبیعی مفهوم واحدی برای پژوهش وجود داشته باشد اما در علوم انسانی و اجتماعی پژوهش مفاهیم متعددی دارد؛ برای مثال، پژوهش به معنای جوهر واکاوی هستی، پژوهش به معنی یافتن ابعاد مختلف وجودی انسان، پژوهش به معنای فهم رفتار انسانی، پژوهش به معنای اندازه‌گیری رفتارها، پژوهش به معنای تفسیر معانی تولیدشده توسط انسان و یا پژوهش به معنای فهم هنجارهایی که می‌تواند زندگی بهتری به انسان بدهد.
دانشگاه علامه سه جنس فعالیت علمی را هم‌زمان در خود جای داده است
وی بابیان اینکه در روز پژوهش و علوم انسانی باید به طور جدی به تفاوت این مقولات توجه شود، جنس فعالیت‌های پژوهشی را سه دسته دانست و گفت: در علوم انسانی تحقیقات بنیادینی در حوزه هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی وجود دارد اما این دسته از پژوهش‌ها در رابطه با کاربردی شدن دانش، اشتغال محور شدن دانشگاه و تأکید بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تا حد زیادی به فراموشی سپرده شده‌اند، این در حالی است که این‌ها سر سلسله تحولات دانشی در علوم انسانی هستند.
دکتر سلیمی تصریح کرد: این در حالی است که در جامعه جهانی برای این موضوعات بستر جداگانه‌ای تعریف و در نظر گرفته‌شده است ولی در جامعه ما این‌گونه نیست. برای مثال، ما در شرایطی هستیم که حتی وقتی می‌خواهیم در مورد تاریخ ایران بعد از انقلاب مطالعه کنیم مجبوریم تا به منابع خارجی مراجعه کنیم.
رئیس دانشگاه در ادامه گفت: جنس دوم این فعالیت‌ها تحقیقات کاربردی برای حل مشکلات اجرایی کشور است، البته این امر با نوع نگاه جدیدی که در دولت و وزارت علوم ایجادشده در حال احیا و بازیابی است، به‌طوری‌که دانشگاه‌ها و حوزه پژوهش تا حدی برای حل مشکلات اجرائی کشور به کار گرفته‌شده‌اند اما احساس بی‌نیازی دستگاه‌های اجرایی کشور مانع اصلی در پیشبرد این امر است، همچنین جنس سوم این فعالیت‌ها تحقیقات انتقادی یا عقلانیت انتقادی است که همه چیز را به چالش می‌کشد.
دکتر سلیمی ضمن بیان اینکه این سه جنس فعالیت در دانشگاه علامه وجود دارد، در رابطه با نوع پژوهش در این دانشگاه و ارتباط با سازمان‌های مختلف اذعان کرد: ما در حال حاضر توانسته‌ایم مراکزی همچون انتشارات، مرکز کارآفرینی و نشست‌هایی جهت کمک به مسائل اجرایی کشور، همایش‌ها و طرح‌های پژوهشی داخلی گوناگون به وجود آوریم.
وی تأکید کرد: پس از طراحی این مراکز و رویدادها عمده کار دانشگاه در حوزه ارتباط با صنعت، با دولت است، به‌این‌ترتیب کارفرمایانی که به ما طرح پژوهش داده‌اند شامل وزارت علوم، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت ارتباطات، ریاست جمهوری و شهرداری تهران می‌شوند، اما در حال حاضر در ایران شرکت‌های بزرگی که حاضر به سرمایه‌گذاری باشند و نتیجه آن را در تولید ثروت خود ببینند، وجود خارجی ندارد. بنابراین ما برای گسترش انواع پژوهش نیازمند طرحی هستیم تا صاحبان سرمایه دولتی بخشی از پژوهش خود را به دانشگاه‌ها واگذار کنند.
استادان ما در کمک به حل مشکلات کشور پایمردی کردند
دکتر سلیمی ادامه داد: به‌طور عمده در سه حوزه فعالیت‌های پژوهشی، پژوهش‌های بنیادین و مفهومی به‌سرعت در حال جایگزینی و طرد شدن هستند، اما به‌رغم مخالفت‌های بسیاری که وجود داشت ما مرکز رشد واحدهای فن‌آور علوم انسانی را در دانشگاه علامه طباطبائی تأسیس کردیم. این در حالی است که به عقیده بنده این مرکز یکی از واحدهای فن‌آور نمونه‌‌ای است که استقراریافته است.
وی اضافه کرد: از سال ۹۴ بعد از فرمایش رئیس‌جمهور، برگزاری نشست‌های مربوط به کمک به حل مشکلات کشور را در دستور کار قراردادیم و هم‌اکنون نتایج این نشست‌ها در دو جلد خلاصه و منتشر شده است، این در حالی است که در ابتدای شروع این پروژه دستگاه‌های دولتی کمترین اهمیتی به این فعالیت نمی‌دادند، اما استادان ما پایمردی کردند و این نشست‌ها را ادامه دادند.
اختصاص ۴۰۷ میلیارد تومان بودجه به مراکز پژوهشی درون دولت
رئیس دانشگاه در پایان به لزوم طراحی الگویی متفاوت برای موفقیت در پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی اشاره کرد و گفت: ما برای ایجاد تحول در این زمینه به بودجه‌های پژوهشی موجود در کل لوایح بودجه و کل ساختار دولتی نیازمندیم؛ درحالی‌که در لوایح در درون دولت برای پژوهش دولتی پول بسیار زیادی وجود دارد اما این سرمایه‌ها به طرز عجیبی به دانشگاه‌ها داده نمی‌شود و در بخش‌های نامعلوم دولتی از بین می‌رود.
وی به ذکر بودجه برخی مراکز دولتی در لایحه سال ۱۳۹۷ پرداخت و بیان کرد: بودجه برخی از این مراکز شامل مرکز بررسی‌های راهبردی ۱۲ میلیارد تومان، معاونت حقوقی و پژوهشی و تنقیه قوانین ریاست جمهوری ۲ میلیارد و ۹۰۰ هزار تومان، دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت ۱۳ میلیارد تومان، مرکز تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت ۵ میلیارد تومان، مجلس شورای اسلامی ۴۷ میلیارد تومان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ۳۳ میلیارد تومان و پژوهشکده بیمه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۰ میلیارد تومان است.
دکتر سلیمی در ادامه گفت: براین‌اساس چیزی حدود ۴۰۷ میلیارد تومان بودجه تنها به مراکز روزمره و رایج علوم انسانی در درون خود دولت تعلق می‌گیرد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که این بودجه عظیم می‌تواند به دانشگاه‌ها اختصاص یابد تا آن‌ها این پژوهش‌ها را انجام دهند. اگر این اتفاق بیفتد مبلغی حدود ۴۰ میلیارد تومان به دانشگاه علامه تعلق می‌گیرد که معادل بودجه سالیانه این دانشگاه برای تأمین تمامی مخارج آن است.
وی در پایان اذعان کرد: بنابراین اگر چنین اتفاق بیفتد هم مسئله مالی دانشگاه و هم مسئله جهت‌دهی به پژوهش‌ها حل خواهد شد، لذا ما باید به یک بازطراحی از الگوی بودجه‌ریزی در کشور بپردازیم تا بتوانیم یک تحول در حوزه علوم انسانی ایجاد کنیم.
مسائل و چالش‌های کشور تنها با نگاه فنی_مهندسی حل نمی‌شود
در ادامه دکتر مسعود برومند معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با بیان اهمیت وحدت حوزه و دانشگاه دلیل برگزاری هفته پژوهش را عرضه دستاوردهای پژوهشگران و فناوران به کشور دانست و گفت: هرسال در هفته پژوهش عرضه دستاوردهای پژوهشگران و فناوران را داشته‌ایم اما امسال به غیر از این برنامه‌ها به بررسی چالش‌ها نیز می‌پردازیم. او ادامه داد: انجمن‌های علمی بخشی از زیست‌بوم پژوهشی کشور هستند به همین سبب هم بنا داریم این هفته با اعضای انجمن‌های علمی دیدار داشته باشیم. وی با تأکید بر اینکه در کنار سایر برنامه‌ها باید یک نمایشگاه از تقاضاها داشته باشیم، گفت: غیر از عرضه دستاوردها وظیفه ما این است که نیازها را بشناسیم و بیشتر بر نیازها تمرکز کنیم.
دکتر برومند درباره نگاه گروه‌های فنی_مهندسی و تجربی به پژوهش بیان کرد: این‌طور تلقی میشود که برای آینده کشور باید بر نانو فناوری، زیست‌فناوری، هوافضا و مباحثی که الان در دنیا به‌عنوان فناوری‌های پیشتاز مطرح است، تمرکز کنیم و این امر باعث شده که از حوزه‌های علوم انسانی غافل شویم. وی با تأکید بر ضرورت گفتوگو درباره جایگاه نگاه علوم انسانی به موضوعات گفت: یک نگرانی که در نگاه علوم انسانی وجود دارد این است که مثلاً کسانی که در جایگاه معاونت وزارت علوم یا از این دسته جایگاه‌ها قرار می‌گیرند عمدتاً از گروه‌های فنی_مهندسی هستند. آن‌ها اعتقاددارند عمده مسائل و مشکلات کشور در حوزه علوم انسانی حل میشود.
معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در همین زمینه اضافه کرد: یکی از کارهایی که در گروه فنی مهندسی انجام میشود این است که مدل‌سازی و سیستم ایجاد می‌کنند تا درون آن بتوانند پروژه خود را انجام دهند، این فرایند در صورتی مؤثر خواهد بود که بستر را گروه فنی مهندسی و محتوا، نحوه تفکر و شناسایی را علوم انسانی فراهم کند. وی درباره کیفیت پژوهش‌ها هم خاطر نشان کرد: کسانی که در گروه مدیریت هستند، کیفیت را رضایت ذی‌نفعان می‌دانند، اگر این تعریف کافی باشد در این صورت ذی‌نفعان یک پژوهش چه کسانی هستند و در چه صورت کیفیت حاصل میشود؛ اما اگر تحلیل کیفیت در علوم انسانی کافی نباشد چگونه خواهد بود؟
دکتر برومند در خصوص تخصص‌گرایی در اجرا هم تأکید کرد: در حوزه‌های فنی_مهندسی و تجربی هرکسی نمی‌تواند ورود کند اما در حوزه‌های علوم انسانی این‌طور نیست لذا بازگشت به تخصص در حوزه اجرایی بسیار پراهمیت است.
وی ادامه داد: انتظار داریم یافته‌های پژوهش‌های علوم انسانی ما بتواند پیشینه بسیار قوی فرهنگی و دینی ما را به دنیا عرضه کند. یکی از الزامات این امر این است که استانداردهای جهانی را بشناسیم سپس ببینیم این استانداردها چگونه به شیوه‌نامه‌های اجرایی تبدیل می‌شوند و از این استانداردها مطمئن شویم.
ضرورت توجه به مطالعات میان‌رشته‌ای در پژوهش
معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص تأمین منابع مالی پژوهش‌های علوم انسانی گفت: ما باید بدانیم که چطور یک پژوهش را در علوم انسانی از نظر مالی تغذیه کنیم تا بتواند هدفش را انجام دهد، برای اینکه منابع مالی پژوهش‌های علوم انسانی را فراهم کنیم باید به پژوهش‌های میان‌رشته‌ای توجه کنیم.
وی افزود: هرچقدر دیوار بین رشته‌ها و سایر بخش‌ها برداشته شود قطعاً عملکرد بهتری خواهیم داشت، مسائل و چالش‌های کشور تنها با نگاه فنی_مهندسی حل نمی‌شود بلکه باید حوزه‌های مختلف علوم انسانی در این زمینه‌ها همکاری و گفتوگو کنند.
دکتر برومند ادامه داد: امروزه با پیچیدگی‌های موضوعات، پژوهش‌ها به سمت فعالیت‌های گروهی پیش می‌رود؛ در گروه فنی_ مهندسی هنوز این موضوع جا نیفتاده است اما در علوم انسانی سدها راحت‌تر شکسته میشود. وی با تأکید بر اینکه به مراکز پژوهشی واقعی نیازمندیم، گفت: تنها در این مراکز است که می‌توانیم به‌راحتی گفتوگو کنیم و باید روش‌هایی داشته باشیم تا بتوانیم نهادهای پژوهشی واقعی را از نهادهای ظاهری جدا کنیم تا نتایج پژوهش‌های علمی فوق‌العاده شود.
معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تأکید کرد: در تمام حوزه‌ها به برنامه اجرایی عملیاتی نیاز داریم به همین منظور باید برنامه‌های راهبردی را به برنامه‌های اجرایی تبدیل کنیم تا پژوهش‌ها تبدیل به پروژه و پیشنهاد‌هایی برای حل مشکلات کشور شود. وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین عنصر پژوهش نیروی انسانی و منابع مالی است، گفت: شاید سیستم برنامه‌ریزی کشور برای بودجه نیازمند تغییرات اساسی است ولی ایجاد یک تغییر ساده در این سیستم کار راحتی نیست بنابراین این فرایند گام به گام است و عمده چالش‌های کشور در همه حوزه‌ها با همکاری پژوهشگران علوم انسانی حل میشود.
انسان‌شناسی کار آسانی نیست/ رفتار تنها جلوه‌ای از دریای بیکران روان آدمی است
فیلسوف و شاگرد علامه طباطبائی نیز در این نشست در سخنانی بیان داشت: امروزه علوم ازجمله روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و غیره همه انسانی هستند و انسان را می‌شناسند اما انسان را فقط در رفتار، کاربرد و کارکرد می‌شناسند. رفتار هم بر شخصیت انسان دلالت دارد اما آیا همه شخصیت انسان در رفتارش پیاده میشود؟ خیر رفتار جلوه‌ای از دریای بیکران روان آدمی است.
او بابیان اینکه اساس تقسیم علم بر علوم انسانی و علوم غیرانسانی غلط است، اظهار کرد: علم اساساً انسانی است و علم غیرانسانی وجود ندارد. وی ادامه داد: هیچ موجود غیرانسانی در این عالم علم ندارد و این تقسیم به لحاظ علم نیست و به لحاظ معلوم است. معلوم می‌تواند گاهی انسان و غیر انسان باشد. یک‌زمان انسان قصد شناخت خود و زمانی قصد شناخت غیر خود و به عبارتی علم‌های دیگر را دارد. بنابراین این‌یک مغالطه است، علوم انسانی یعنی علومی که معلومش انسان است. «شناخت» انسانی است و «شناخته‌شده» هم میخواهد انسانی باشد.
دکتر دینانی این‌گونه بحث خود را آغاز کرد: شعری که هفتصد سال پیش سنایی، شاعر بزرگ فارسی‌زبان گفته است را می‌خوانم که درباره آن می‌خواهم صحبت کنم؛
خودبه‌خود شکل دیو می‌کردند/ وز نهیبش غریو می‌کردند
وی دراین‌باره گفت: در آن زمان‌ها نقاشانی زبردست دیو می‌کشیدند، اما دیوی که می‌کشیدند آن‌چنان پرهیبت بود که خود نقاش که آن را کشیده بود از آن فرار می‌کرد. این فیلسوف تصریح کرد: مسئله اصلی عالم هستی سازنده و سازنده شده، صانع و مصنوع، خالق و مخلوق است و ما از این دو مسئله بیرون نداریم. خداوند تبارک خالق است و انسان صانع است و می‌سازد.
دینانی در ادامه سخنان خود بیان کرد: هندسه در زبان عربی یعنی اندازه گرفتن و مهندس «اندازه می‌گیرد»؛ اما فقط اندازه می‌گیرد و دیگر از چیستی آن‌ها اطلاعی ندارد. اگر از آن‌ها خواسته شود انسان را اندازه بگیرند چه چیزی از آن را می‌خواهند اندازه بگیرند؟ قد، وزن و تمام سلول‌ها را هم می‌توانند اندازه بگیرند، اما آیا انسان فقط این سلول‌هاست؟ مشکل دوران امروز این است که انسان را می‌خواهند اندازه‌گیری کنند.
وی تأکید کرد: من مخالف علوم کاربردی نیستم اما این علوم کاربردی باید نتیجه داشته باشند و در عمل به کار آیند. آیا همه‌چیز کاربرد و اندازه است؟ اینجاست که در دنیای امروز، همین ما که تا بناگوش با غرب مخالفت می‌کنیم تا اینجا همه‌چیزمان غربی است و این اثر پیشرفت‌های آن‌هاست.
شاگرد مکتب علامه طباطبائی خاطر نشان کرد: در این دانشگاه که شأن آن علوم انسانی و انسان است، باید بگویم انسان‌شناسی کار آسانی نیست. امروزه علوم ازجمله روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و غیره همه انسانی هستند و انسان را می‌شناسند اما انسان را فقط در رفتار، کاربرد و کارکرد می‌شناسند. رفتار هم بر شخصیت انسان دلالت دارد اما آیا همه شخصیت انسان در رفتارش پیاده میشود؟ خیر؛ رفتار جلوه‌ای از دریای بیکران روان آدمی است.
وی افزود: انسان با خیل مشکلات روبه‌رو است و هیچ موجودی مثل انسان برای انسان مشکل‌ساز نیست. بزرگ‌ترین مشکل انسان خود اوست. همه مشکلات یک راه حل دارند اما مشکل خود را چطور میشود حل کرد؟ علوم انسانی به این مسائل فکر نمی‌کند و بازهم به رفتار و کردار می‌پردازد.
دکتر دینانی گفت: آیا جهان اندازه است و یا چیزی است که دارای اندازه است؟ ما اندازه را نمی‌شناسیم ما چیزهایی را که دارای اندازه است می‌شناسیم.
مدرنیته مار افعی ۷۰۰ سر است
وی بابیان اینکه دنیای علم پیشرفته است، اظهار کرد: مدرنیته یک افعی هفتصد سر است. ما امروز در دوران مدرن زندگی می‌کنیم. من مخالف مدرنیته نیستم، این روند پیشرفت انسانی است اما انسان باید جایگاه خود را در این دنیای مدرن پیدا کند. ما از مدرنیته فقط تکنیک را می‌شناسیم و از روح آن بی‌خبریم. مدرنیته هم کاربردی است و ما فقط کارهای آن را می‌شناسیم و از مصنوعات آن و تکنولوژی حداکثر استفاده را می‌بریم.
وی در پایان نسبت به ابزار گرایان در علم نهیب زد و گفت: این تکنولوژی از یک روح ناشی میشود، آن روحی که این آثار را دارد چیست؟ ما هنوز آن را نمی‌شناسیم.
باید علوم انسانی را از این بحران هویتی خارج کرد/ در یک دوره به‌اندازه ۸۰ سال مراکز آموزش عالی در کشور ساخته شد
معاون حقوقی رئیس‌جمهور بابیان اینکه پیشرفت در علوم رابطه مستقیمی با پیشرفت علوم انسانی دارد، گفت: اگر بخواهیم طی سال‌های آتی شاهد پیشرفتی در نظام علمی کشور باشیم باید از همین امروز به بازنگری در علوم انسانی توجه ویژه‌ای کنیم.
او گفت: یکی از مشکلات علوم انسانی و پژوهش‌های این حوزه، عدم استقلال مراکز علمی و پژوهشی ازنظر مالی واداری و عدم استقلال در جذب نیرو است. نیروی انسانی، نیروی اصلی یک پژوهش است و باید با همه توان خود تلاش کند تا پژوهش را به بالاترین سطح کیفی برساند.
وی با اشاره به اینکه انسان امروزی برای ارتقای کیفیت زندگی تلاش میکند و همچنین برای رسیدن به اهداف خود همه‌چیز را تحت سلطه می‌گیرد، بیان کرد: انسان برای به‌کارگیری درست تمام نیرو‌های طبیعی که در اختیار دارد، ابتدا باید خود را در ابعاد فردی و اجتماعی بشناسد و این شناخت تنها از طریق علوم روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد و حقوق و نظایر آن به‌دقت می‌آید که در قرن اخیر نیز پویا‌تر شده است.
معاون حقوقی رئیس‌جمهور بابیان اینکه در پژوهش‌های علوم انسانی موضوعی که روی آن تحقیق میشود، انسان است، گفت: در پژوهش‌های علوم انسانی، پژوهشگر انسان و موضوع تحقیق هم «انسان» است و به همین دلیل، کار پژوهش‌های بنیادی بسیار سخت میشود.
وی افزود: محققی که کار پژوهش را انجام می‌دهد پیش‌داوری‌ها و نظرات خود را در پژوهش دخیل میکند و با توجه به حساسیت علوم انسانی، به این دلیل که انسان خود این تحقیقات را بر روی خود (انسان) انجام می‌دهد، کار علوم انسانی پیچیده میشود.
علوم انسانی در ایران با بحران هویتی مواجه است
دکتر جنیدی با اشاره به بحران هویتی نیم‌قرن اخیر علوم انسانی، بالاخص بحران در علوم اجتماعی، اظهار کرد: در روان‌شناسی این بحث مطرح است که فرآیندها و روش‌های ما چه مقدار با شاخص‌های علم نوین فاصله گرفته است و همچنین چه مقدار با آن ارتباط دارد و در علم جامعه‌شناسی هم این بحران وجود دارد که بااینکه هنجار‌های گذشته در حال حاضر فاسد شده‌اند اما همچنان هنجار‌های جدید نتوانسته‌اند جایگزین شوند؛ این ایرادات طبیعی هستند و هر علمی باید خود را نقد کند.
معاون حقوقی رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه مراکز آموزشی و نظام برنامه‌ریزی درسی جایی است که بیشترین بحران هویت در آن حس میشود، گفت: هدف از برنامه‌ریزی درسی ما و تحقیقاتی که در این زمینه انجام می‌دهیم، کسب توانایی در علوم اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است که در حال حاضر این هدف محقق نشده است. اگر دانش‌آموزان و دانشجویان تحت این تربیت قرار بگیرند، کیفیت زندگی آن‌ها افزایش می‌یابد. سؤالی که در اینجا مطرح میشود این است که آیا نظام آموزشی ما در راستای این هدف که ارتقای کیفیت علمی وزندگی افراد است، گام برمی‌دارد یا خیر؟
وی تصریح کرد: بازنگری در علوم انسانی بسیار ضروری است و پیشرفت در علوم، رابطه مستقیمی با پیشرفت علوم انسانی دارد. اگر بخواهیم طی سال‌های آتی شاهد پیشرفتی در نظام علمی کشور باشیم باید از همین امروز به بازنگری در علوم انسانی توجه ویژه‌ای کنیم.
دکتر جنیدی یکی از آسیب‌های علوم انسانی را جدا شدن روش‌ها و متد‌های رشته‌های علوم انسانی دانست و خاطرنشان کرد: انسان موجودی است که باید در همه‌ی ابعاد مطالعه شود و این جدا شدن رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه و عدم ارتباط رشته‌ها باعث شده است که نوعی انحصار درروش به وجود بیاید؛ این تقسیم که شاید در ابتدا معنادار بوده است حالا باعث نوعی عدم ارتباط بین همه ابعاد انسان در پژوهش‌های انسانی شده است.
معاون حقوقی رئیس‌جمهور با اشاره به کمبود مبنا و معیار علمی ارزیابی در علوم انسانی، گفت: برخلاف سایر شاخه‌های علمی که معیاری برای اندازه‌گیری دارند، علوم انسانی فاقد این قابلیت است. در پژوهش‌های علوم انسانی افراد با سطوح دانش پایین و صرفاً با داشتن ادبیات پژوهشی می‌توانند از خود نظریه‌ای بنویسند که بر اساس این نظریات تصمیم‌گیری‌هایی نیز صورت می‌گیرد و باعث آسیب‌هایی به این علم و جامعه میشود.
در یک دوره به‌اندازه ۸۰ سال مراکز آموزش عالی در کشور ساخته شد
دکتر جنیدی آسیب دیگر علوم انسانی در داخل کشور را ساخت تعداد زیادی مراکز آموزش عالی در کشور به‌خصوص دانشگاه‌های رشته علوم انسانی برشمرد و افزود: طی هشت سالی که من در وزارت علوم بودم متوجه شدم در یک دوره به‌اندازه هشتاد سال مراکز آموزش عالی در کشور ساخته شد و چون علوم انسانی نیاز چندانی به وسایل تجهیزاتی ندارد ۶۰ درصد این مراکز به شاخه‌ها و زیرشاخه‌های علوم انسانی اختصاص‌یافته است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: چگونه این‌همه مراکز را اداره کنیم درحالی‌که دولت تنها بخش کوچکی از هزینه‌های مالی را بر عهده می‌گیرد. این درحالی‌که است که برای پژوهش‌های بنیادی به هزینه‌های زیادی نیاز داریم و منابع درآمدی دانشگاه کمتر از این مخارج است.
در بعضی حوزه‌ها تبعیض بین رشته‌ای احساس میشود
وی به مشکل دیگر این حوزه اشاره و اظهار کرد: یکی دیگر از مشکلات علوم انسانی در کشور عدم اولویت این رشته در میان دیگر رشته‌های علمی است؛ نیاز‌های بیولوژیک و مسائل مربوط به بدن همیشه مقدم و در اولویت پاسخ‌دهی بوده‌اند و این مسئله مشکلات علوم انسانی را بیشتر میکند، به این دلیل که غالباً علوم انسانی در درجه دوم توجه قرار می‌گیرد. همچنین در داخل رشته‌های علوم انسانی نیز به بعضی از رشته‌ها بیشتر بها داده میشود.
دکتر جنیدی افزود: یکی دیگر از مشکلات علوم انسانی و پژوهش‌های این حوزه، عدم استقلال مراکز علمی و پژوهشی ازنظر مالی واداری و عدم استقلال در جذب نیرو است، نیروی انسانی، نیروی اصلی یک پژوهش است و باید با همه توان خود تلاش کند تا پژوهش را به بالاترین سطح کیفیت برساند، این عدم استقلال در همه ابعاد باعث کاهش کارایی مراکز آموزشی و پژوهشی شده است.
راهکار‌های حل آسیب‌های پژوهشی در علوم انسانی
معاون حقوقی رئیس‌جمهور بابیان اینکه اگر بخواهم راهکار‌های آسیب‌های ذکرشده را بگویم باید از مسئله استقلال شروع کنم، اظهار کرد: دانشگاه باید طرحی برای استقلال مراکز آموزشی ارائه بدهد و وزارت علوم نیز باید به‌طورجدی پیگیری و حمایت کند.
وی افزود: دومین مورد در خصوص روش‌های پژوهشی، در علوم انسانی است که مشکلات بسیاری دارد. انحصار روش در علوم انسانی باید از بین برود؛ چون انحصار روش باعث میشود که پژوهشگر انسان را تنها از بُعد رشته و شاخه مطالعاتی خود بررسی کند، درحالی‌که انسان موجودی است که باید در پژوهش‌های علمی با همه ابعاد بررسی شود.
دکتر جنیدی همچنین در خصوص مطالعات بین‌رشته‌ای گفت: بحث مطالعات بین‌رشته‌ای بسیار مهم است و برای ارتباط دادن محتوا به‌صورت بنیادین و سامانمند باید برای رشته‌ها و مطالعات از ابتدا یک برنامه مدون طراحی شود که رشته‌ها و محتواها را به هم نزدیک کند.
وی اضافه کرد: در هر دو بُعد پژوهش‌های بنیادین و نظری نباید ما را از پژوهش کاربردی غافل کند و کارِ کاربردی نباید ما را از نظریه‌پردازی‌های به‌جا غافل کند، رابطه بین این دو و عدم فاصله‌گذاری بسیار ضروری است.
دکتر جنیدی در پایان صحبت‌های خود با اشاره به سابقه ایران در تطبیق خود با قوانین و نظرات دیگر ملل، گفت: همان‌گونه که ایرانیان در طول تاریخ توانسته‌اند در بسیاری از مواقع خود را با شرایط سازگار کنند در علوم انسانی نیز باید با استفاده از اصول ثابت (شبیه آنچه در حقوق یا فقه توانسته‌ایم) اصول قابل‌قبول را برداشت و از نظریات قابل‌قبول اندیشمندان بزرگ استفاده کند و اندیشمندان داخلی نیز این نظریات را با توجه به وضعیت فعلی کشور گسترش و بومی‌سازی کنند.
حل مشکلات کشور درگرو توجه ویژه به علوم انسانی است/ بودجه وزارت علوم برای علوم انسانی عادلانه نیست
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، علوم انسانی را تنها حوزه تخصصی حل مشکلات اجتماعی کشور دانست و گفت: مشکلات ازدواج جوانان، افزایش آمار طلاق، اعتیاد، عدم قانون پذیری و بسیاری مشکل دیگر تنها توسط متخصصان علوم انسانی حل میشود و علوم مهندسی و پزشکی برای حل این مشکلات تخصص ندارند. علوم انسانی بازار ندارد و مثل عضوی از بدن است که خون به مقدار کافی به آن نرسیده است، رشد نکرده و لاغر و نحیف باقی‌مانده است غافل از اینکه مهم‌ترین مسائل کشور تنها از طریق تخصص در علوم انسانی حل میشود.
وی ضمن تشکر از رئیس دانشگاه علامه طباطبائی که در هفته پژوهش روزی را به علوم انسانی اختصاص داد، بیان کرد: یاد استاد مفتح که امروز مزین به نام ایشان است و همچنین پیشروان وحدت حوزه و دانشگاه، شهید مرتضی مطهری و آیت‌الله طالقانی را گرامی می‌دارم.
حداد عادل بابیان اینکه کاربردی بودن علوم انسانی در سطوح مختلف جامعه غیرقابل‌انکار است، گفت: تصور بیشتر مردم ایران از علوم انسانی این است که علوم انسانی حوزه‌ای آسان است و هیچ کاربرد مشخصی ندارد و این علوم مهندسی و پزشکی است که پیشرفت کشور را رقم می‌زنند و به همین دلیل، علوم انسانی به‌اندازه علوم مهندسی و پزشکی جدی گرفته نمی‌شود.
وی افزود: این مسئله در تخصیص بودجه‌ای که وزارت علوم سالانه مشخص میکند هم مشهود است و طبق همین منطق، سهم بودجه علوم انسانی بسیار اندک است. این کم توجهی به علوم انسانی سبب بی‌رغبتی دانش‌آموزان و دانشجویان این حوزه میشود.
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در ادامه بیان کرد: علوم انسانی بازار ندارد و مثل عضوی از بدن است که خون به مقدار کافی به آن نرسیده است، رشد نکرده و لاغر و نحیف باقی‌مانده است غافل از اینکه مهم‌ترین مسائل کشور تنها از طریق تخصص در علوم انسانی حل میشود.
حل مشکلات خانواده تنها توسط علوم انسانی صورت می‌گیرد
دکتر حداد عادل بابیان اینکه یکی از مسائل مهم جامعه که کلید حل آن در دست علوم انسانی است، گفت: یکی از مسائل اجتماعی ما مسئله خانواده است، خانواده به بنیان ملی ما گره خورده است و بدیهی است که خانواده در هر جامعه‌ای متزلزل بشود، فرهنگ آن جامعه هم متزلزل میشود. خانواده بستر انتقال ارزش‌های فرهنگی است و امروز در کل جهان ازجمله در ایران خانواده در معرض تهدید است.
وی آسیب‌های تزلزل در نهاد خانواده را بی‌رغبتی جوانان به ازدواج، بالا رفتن سن ازدواج و درنتیجه کم شدن جمعیت کشور به‌وسیله عدم تمایل به فرزند آوری دانست و افزود: یکی دیگر از پیامدهای مهم تزلزل نهاد خانواده افزایش آمار طلاق است.
دکتر حداد عادل در این رابطه اظهار کرد: در سال‌های قبل طلاق در خانواده‌ها کم بود؛ یعنی در یک شعاع وسیع طلاق آن قدر مطرح نبود اما امروز در بیشتر خانواده‌‌های ایرانی طلاق وجود دارد. باید در نظر داشته باشیم که افزایش میزان طلاق، زنان بی‌سرپرست بیشتری را در جامعه بوجود می‌آورد. فراوانی زنان بی‌سرپرست و مطلقه، سرآغاز یک زنجیره فساد در جامعه است و همچنین مشخص نیست که سرنوشت بچه‌‌های طلاق چه میشود.
وی بحران دیگری را که تنها از طریق علوم انسانی قابل‌پیگیری است، اعتیاد دانست و بیان کرد: اعتیاد یک بلای جامعه‌سوز، خانمان‌سوز و انسان سوز است. قوانین سفت و سخت، درمان اعتیاد جامعه نیست زیرا دلایل اعتیاد بسیار زیاد است و ابتدا باید به دنبال دلایل آن باشیم. یکی از دلایل اعتیاد، پول‌شویی و فساد مالی است که بعد سیاسی دارد. از زمان ورود آمریکا و انگلیس به افغانستان، کشت خشخاش در این کشور همسایه بیش از ۲۰ برابر شده است.
امروزه سرنوشت ملت در دست رسانه است
وی افزود: یکی دیگر از مسائلی که توسط علوم انسانی قابل‌بررسی است و علوم دیگر توانایی بررسی آن را ندارند، این است که امکانات رفاهی روستاها زیاد شده اما طرح‌های توسعه‌ای و بومی پروری آن‌ها تغییری نکرده است. به محض اینکه امکانات رفاهی جهت پرورش افراد در مناطق روستایی زیاد شد، نرخ مهاجرت هم افزایش یافت و افراد به جای اینکه در منطقه خود بمانند و آنجا را ارتقا دهند برای ارتقای فردی خود به شهرهای بزرگ تر مهاجرت کردند.
دکتر حداد عادل در ادامه بیان کرد: از نظر دشمنان جمهوری اسلامی، کشور ما به دلیل اینکه میخواهد دین، آزادی و اقتصاد خود را داشته باشد، یعنی به معنای دقیق کلمه استقلال داشته باشد، مجرم بزرگ است. این مسئله‌ای است که حتماً باید متخصصان علوم انسانی در آن وارد شود.
عضو شورای انقلاب فرهنگی مسئله دیگر را رسانه خواند و ضمن تأکید بر اهمیت آن در دنیای انسان امروز، گفت: رسانه و فضای مجازی به‌نوعی سپهر زیست انسان را عوض کرده است و تأثیر علوم ارتباطات و دایره شمول آن شاید هزاران برابر وسیع‌تر از چاپ در زمان گوتنبرگ است و این نشان‌دهنده تأثیر فضای مجازی بر همه‌چیز است.
وی ضمن پیشنهاد ایجاد یک کرسی گفت وشنود در دانشگاه علامه طباطبائی با محور فضای مجازی، گفت: برای درک تأثیر فضای مجازی بر زندگی انسان امروزی، برگزاری یک کرسی در رابطه ضروری است تا از این حالت رعب و وحشت خارج شویم و درباره فضای مجازی حرف بزنیم.
دکتر حداد عادل افزود: فضای مجازی از جهات بسیاری بی‌صاحب است؛ در این فضا هر کسی هرچه میخواهد می‌گوید اما کسی نمی‌تواند گریبان او را بگیرد زیرا نمی‌دانیم که این حرف را چه کسی و با چه هدفی زده است. ما سرنوشت ملت خود را به دست همچنین فضایی سپرده‌ایم و اسم آن را هم آزادی و حق ملت گذاشته‌ایم. البته که ملت حق آزادی دارد اما این حق را هم دارد که هویت و ارزش‌های آن محفوظ بماند.
علوم مهندسی و پزشکی به‌تنهایی توانایی حل مسائل اجتماعی را ندارند
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه علوم مهندسی و پزشکی نمی‌توانند به مسائلی که در بالا اشاره شد رسیدگی کنند و حل مشکلات اجتماعی از این دست در حوزه تخصصی این علوم نیست، بیان کرد: متخصصان علوم انسانی در رشته‌های مختلف با دانشی که دارند می‌توانند این مشکلات و بسیاری مشکل دیگر را آسیب‌شناسی کنند و درصدد حل آن بکوشند و مطمئناً این کار از تخصص علوم دیگر خارج است.
دکتر حداد عادل در خصوص اهمیت نقش تربیت در شکل‌گیری سالم ساختارهای جامعه، گفت: هر ملتی که پیشرفت کرده است با اصلاح نظام تربیتی و آموزشی خود توانسته است به جایگاهی مطلوب برسد و محال است که کشوری در دنیا پیدا کنیم که آموزش و پروش عقب مانده‌ای داشته باشد اما به مراحل توسعه‌ای مناسب دست یافته باشد.
وی همچنین در رابطه با اهمیت توجه به فرهنگ بومی بیان کرد: هر فردی که در جامعه زندگی میکند و مشغول به کاری است باید فرهنگ آن جامعه را هم بداند زیرا در غیر این صورت همانند مهندسان و معماران ایرانی معاصر که از معماری اصیل ایرانی فاصله گرفته‌اند و صاحب سبک نیستند، سبک‌های دیگر معماری را در ساخت سازه‌‌ها پیاده می‌کنند. معماری ما هویت ندارد، به این دلیل که معمار ما فرهنگ اصیل ایرانی را درک نکرده است.
دکتر حداد عادل عیب دیگر جامعه ایران را قانون‌گریزی دانست و گفت: ملت ما ۲۵۰۰ سال زیر بار استبداد بوده است و آن زمان قانون وجود نداشت. مدت طولانی بوده که ملت ما به استبداد عادت کرده است و بنابراین بی‌قانونی در وجود تک تک ما نهادینه شده است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی بیان کرد: اداره جامعه ایران و تمام جوامع دیگر به تخصص‌های علوم انسانی نیاز دارد. فهرست بلند بالایی از مشکلات وجود دارد که باید حل آن‌ها را به متخصصان علوم انسانی سپرد. بنابراین نه علوم انسانی را باید فرعی انگاشت و نه دانشگاه‌های علوم انسانی را و من بسیار خوشحال هستم که علوم انسانی در دانشگاه علامه طباطبائی قوت گرفته است.
کارآمدی، روزآمدی، بومی‌سازی و اسلامی سازی شاخص‌های اصلی تحول در علوم انسانی
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در جمع بندی سخنان خود تصریح کرد: وزارت علوم باید سهم بسزای علوم انسانی را بپردازد و متخصصان علوم انسانی هم نباید فقط سرشان در کتاب باشد و از مدیریت کردن علم خود پا پس بکشند زیرا در این صورت فردی غیرمتخصص مدیریت میکند. اگر استادان دانشگاه بگویند که ما به مسائل کشور کاری نداریم و سرمان فقط باید در کتاب باشد کارشان عقیم و بی‌نتیجه می‌ماند.
دکتر حداد عادل بیان کرد: کمال مطلوب این است که یک پای استادان دانشگاه در عرصه علم و پای دیگر آن‌ها در حل مسائل مملکتی باشد، ما در حوزه علوم انسانی موظف هستیم که وارد جامعه شویم و به سمت حل مسائل برویم.
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در پایان سخنان خود به شاخص‌های اصلی تحول علوم انسانی در شورای تحول علوم انسانی اشاره کرد و گفت: کارآمدی، روزآمدی، بومی‌سازی و اسلامی سازی از شاخص‌های اصلی تحول در علوم انسانی هستند که برای هر طرح جدید لحاظ می‌شوند.
سروش
ایتا
نظر شما :