راهکارهای توانمندسازی روانشناختی در زمان بحران

به گزارش روابط عمومی، دکتر مهدی وجدانی همت؛ عضو هیئت علمی گروه مشاوره و مدیر مرکز مشاوره و سبک زندگی دانشگاه علامه طباطبائی در یادداشتی در خصوص توانمندسازی روانشناختی در زمان بحران چنین اظهار داشت:

امروز در شرایط خاص ناشی از حمله به وطن عزیزمان ایران هستیم. در این شرایط برخی از رفتارهای عادی که معمول در زندگی جاری ما بوده‌اند، با بحران درآمیخته و اثرات تخریبی (منفی) یا رشدی (مثبت) بر خودمان و اطرافیان خواهند گذاشت.

دلیل ماندگاری اثرات این رفتارهای ساده به عوامل متعددی برمی‌گردد. برخی از لین عوامل عبارتند از: ۱) ذخایر روانی ما در شرایط بحران کاهش می‌یابد یعنی به‌راحتی نمی‌توانیم حال خود را خوب کنیم، ۲) وضعیت هشدار دائمی بدن قطع نمی‌شود و مدام در حالت اضطراب و تنش به‌سر می‌بریم، ۳) سازکارهایی که برای تعادل هیجانی داشته‌ایم مختل می‌شوند و انگار ریتم احوالات ما از دستمان خارج شده است و ۴) روال‌های طبیعی زندگی دچار بهم ریختگی می‌شود که بدن ما را دچار خستگی زودرس و مفرط می‌کند.

در این نوشتار قصد داریم اثرات برخی از این رفتارها را بر گروه‌های خاص و نیازمند مراقبت مانند؛ کودکان و سالخوردگان مرور کرده و راهکارهایی را برای کاهش اثرات نامطلوب بحران بیان داریم.

کودکان:
- اطلاع از اخبار ناگوار: در شرایط عادی ممکن است کمی اضطراب موقت ایجاد کند اما در شرایط بحرانی می‌تواند کابوس‌های مکرر، ترس از جدایی، پرخاشگری یا حتی علائم ناپایداری و عدم تعادل روانشناختی مثل فراموشی، عدم تمرکز و... نمایان شود. 
- صحبت‌های روزمره بزرگسالان درباره بحران: در شرایط عادیکودکان ممکن است توجهی نداشته باشند. اما در شرایط بحرانی حتی گفتگوی آرام بزرگسالان درباره بحران می‌تواند باعث احساس ناامنی شدید شود.
- تغییر روال خواب: در شرایط عادی ممکن است باعث کمی خستگی شود اما در شرایط بحرانمی‌تواند سیستم عصبی را مختل کرده و منجر به مشکلات رفتاری در کودکان شود.
- بازی‌های ناآرام: در شرایط عادی بخشی از رشد طبیعی کودک محسوب می‌شود اما در شرایط بحران باعث بازآفرینی ترومای واقعی (ضربه روانی) می‌شود.
- جدایی کوتاه از والدین: در شرایط عادی کمی اضطراب جدایی ایجاد می‌کند اما در شرایط بحران، به حملات اضطرابی شدید منجر می‌شود.

سالخوردگان:
- انزوا و تنهایی: در شرایط عادی ممکن است باعث اندوه خفیف شود اما در شرایط بحران، خطر افسردگی شدید و زوال شناختی و فراموشی را افزایش می‌دهد.
- تغییرات در محیط آشنا: در شرایط عادی کمی سردرگمی ایجاد کند اما در شرایط بحران می‌تواند باعث حملات اضطرابی یا تشدید علائم دمانس و فراموشی شود.
- اطلاع بیش از حد اخبار: در شرایط عادی باعث نگرانی‌های گذرا می‌شود اما در شرایط بحران به وسواس فکری یا علائم اختلال پس‌از سانحه منجر می‌شود.
- کاهش فعالیت بدنی: در شرایط عادی ممکن است باعث سفتی عضلات شود اما در شرایط بحران افسردگی و کاهش تاب‌آوری روانی را تسریع می‌کند.
- تغییر در رژیم غذایی: در شرایط عادی تأثیر کمی بر خلق‌وخو خواهد داشت اما در شرایط بحران،کم‌آبی یا سوءتغذیه می‌تواند به سرعت بر عملکرد شناختی تاثیر گذاشته و به اختلالات حافظه و تمرکز منجر شود.
مشترک همه گروه‌های خاص:
- قرار گرفتن در محیط‌های شلوغ: در شرایط عادی ممکن است باعث تحریک بیش‌ازحد و تحریک حساسیت شدید شود اما در شرایط بحران به حملات حسی و تشنج یا رفتارهای خودآسیب‌رسان منجر می‌شود.
- کاهش دسترسی به حمایت‌های تخصصی: در شرایط عادی باعث ادامه نگرانی و اضطراب می‌شود اما در شرایط بحران به بحران‌های رفتاری شدید مثل بی‌قراری، وحشت‌زدگی، پرخاشگری و... بیانجامد.

راه‌کارهای پیشنهادی؛
•    برای حفظ سلامت روان کودکان، ایجاد روال‌های قابل پیش‌بینی حائز اهمیت است، یکی تا حدامکان از گیج شدن، مبهم بودن و سرگردانی کودک پیشگیری کنید.
•     بسیاری از موضوعات برای آن‌ها قابل فهم نیست. از نقاشی و قصه‌گویی با محتوای قهرمان‌های ملی و دینی در برقراری تعادل هیجانی کودکان و رشد شجاعت در آن‌ها کمک بگیرید. بازی‌هایی با محتوای نجات و کمک به انسان‌ها در حدفهم و درک کودک بسیار موثر است.
•    برای حفظ سلامت روان سالمندان، حفظ ارتباطات اجتماعی حتی به صورت مجازی ضروری است. 
•    میزانی از اخبار را برای سالخوردگان درنظر بگیرید که تشویش ذهنی ایجاد نکند. 
•    آن‌ها توانایی جوانی را ندارند و برای نیازهایشان به دیگران متکی هستند، بنابراین حدبالای نگرانی را نمی‌توانند تحمل کنند.
•    گرو‌های دوستی آن‌ها را با همسالان، فامیل ها و دوستان شان تقویت کنید. 
•    اجازه بیان تجارب و خاطرات را به آنها بدهید. 
•    در صورت امکان یک کار در حدتوان برای آن‌ها تعیین کنید که احساس مفید و موثر بودن در آن‌ها ایجاد شود.
•    دسترسی به حمایت‌ها و منابع اجتماعی، برای حفظ سلامت روان همه گروه‌های اجتماع لازم است. 
•   صحبت با یک متخصص روانشناختی (مشاور یا روانشناس)، یک دوست و یا فردی که تجربه مشترکی داشته است و شنیدن تجارب افرادی که در بحران و شرایط سخت بوده‌اند اما ایستادگی کرده‌اند.

روزهای سخت را با یکدیگر، راحت‌تر پشت سر خواهیم گذاشت، مراقب همدیگر باشیم.