بازتعریف فرصت‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی در مدیریت

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علامه طباطبائی، در این رویداد علمی که انجمن علوم مدیریت ایران و دانشگاه علامه طباطبائی در آن مشارکت داشتند، ابعاد مختلف فناوری هوش مصنوعی در مدیریت نوین بررسی شد. 
رئیس دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی اولین سخنران این رویداد بود و درباره تأثیرات شگرف و دوگانه هوش مصنوعی بر مدیریت و جامعه، دیدگاه‌های خود را بیان کرد. دکتر میرعلی سیدنقوی با تأکید بر شتاب تحولات فناوری و پیچیدگی‌های ناشی از آن، از ضرورت توجه به فرصت‌ها و چالش‌های این حوزه سخن گفت. وی با بیان اینکه سرعت چشمگیر تغییرات و تحولات فناورانه مثل ظهور هوش مصنوعی محیط را به‌شدت پیچیده کرده و شتاب تحولات را افزایش داده، گفت: «هوش مصنوعی ضمن خلق فرصت‌های بی‌نظیر، نگرانی‌هایی را نیز به همراه دارد.» وی یکی از مهم‌ترین تهدیدات را مسئله «شفافیت بیش از حد» عنوان کرد و افزود: «بر اساس پیش‌بینی‌ها، در دهه آینده، حجم عظیم کلان‌داده‌ها اطلاعات شخصی و حرفه‌ای افراد را در پایگاه‌های داده و فضای وب ثبت خواهد کرد، به‌گونه‌ای که عملاً حریم خصوصی قابل‌توجهی باقی نخواهد ماند. این وضعیت، حتی در شرایط کنونی، می‌تواند اضطراب‌آور باشد»
رئیس دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی، به جنبه‌های مثبت هوش مصنوعی نیز اشاره کرد و گفت: «ماشین‌های هوشمند با تکیه بر کلان‌داده‌ها، توانایی تحلیل و ارائه راهکارهایی دارند که از ظرفیت‌های ذهن انسان فراتر است. این فناوری در حوزه‌هایی مانند بازاریابی، منابع انسانی و استراتژی، تحولات چشمگیری ایجاد کرده است.» وی به کاربرد چت‌بات‌های تخصصی در بازاریابی و ابزارهای هوشمند در مدیریت منابع انسانی اشاره کرد و افزود: «این ابزارها جایگزین بسیاری از روش‌های سنتی شده‌اند و کارایی سازمان‌ها را بهبود بخشیده‌اند.»
دکتر سید نقوی با طرح پرسشی درباره توانایی هوش مصنوعی در تصمیم‌گیری مستقل، اظهار کرد: «دیدگاه‌های متفاوتی در این زمینه وجود دارد. برخی امکان تصمیم‌گیری ماشینی را تأیید می‌کنند و برخی آن را غیرممکن می‌دانند.» به گفته رئیس دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی، هدف کنفرانس ملی مدیریت نوین در عصر هوش مصنوعی تمرکز بر جنبه‌های مثبت و کاربردی این فناوری و بررسی جامع و متوازن، فرصت‌ها و تهدیدهای آن است.
رئیس دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به پیشینه ۶۰ تا ۷۰ ساله این دانشگاه، اضافه کرد: «دانشگاه علامه طباطبایی می‌تواند نقشی محوری در شکل‌گیری گفتمان‌های علمی میان مدیریت و هوش مصنوعی ایفا کند. این انتظاری است که جامعه علمی از ما دارد و ما با برگزاری این کنفرانس، گام‌هایی در این مسیر برداشته‌ایم.»
دکتر سید نقوی با تأکید بر ضرورت همگام‌سازی با تحولات فناورانه، گفت: «هوش مصنوعی آینده مدیریت را بازتعریف می‌کند. از سیستم‌های سلسله‌مراتبی به اکوسیستم‌های هوشمند و خودگردان حرکت کرده‌ایم، و این تحولات نیازمند بازنگری در آموزش، پژوهش و عمل مدیریتی است.» وی افزود: «جامعه علمی و دانشگاهی باید با تقویت همکاری‌های بین‌رشته‌ای، زمینه را برای بهره‌برداری مؤثر از این فناوری فراهم کند.»

 
هوش مصنوعی، آینده مدیریت را دگرگون می‌کند
رئیس انجمن علوم مدیریت ایران، در سومین کنفرانس ملی مدیریت نوین در عصر هوش مصنوعی، ضمن تشریح فعالیت‌های این انجمن، بر تأثیر شگرف هوش مصنوعی بر مدیریت و ضرورت همگام‌سازی با تحولات فناورانه تأکید کرد. وی با اشاره به سابقه دیرینه انجمن، از تلاش‌های پیشکسوتان این حوزه، از جمله مرحوم دکتر عادل آذر، قدردانی کرد و نقش این نهاد در توسعه علمی و همکاری‌های بین‌دانشگاهی را برجسته دانست.
دکتر سید حمید خداداد حسینی با اشاره به تشکیل انجمن علوم مدیریت ایران اوایل در اوایل دهه ۱۳۷۰، گفت: «انجمن علوم مدیریت ایران قدیمی‌ترین انجمن علمی کشور است. این انجمن با تلاش اساتید برجسته‌ای مانند مرحوم دکتر عادل آذر تأسیس شد و بستری برای توسعه علمی، به‌ویژه از طریق همکاری‌های بین‌دانشگاهی و تعاملات صنعت و دانشگاه، فراهم کرده است.» وی افزود: «در پنج سال اخیر، این انجمن به‌عنوان یکی از انجمن‌های ممتاز وزارت علوم شناخته شده و در جشنواره فارابی طی سه تا چهار سال گذشته به‌عنوان انجمن برتر برگزیده شده است.»
به‌گفته رئیس انجمن، بیست و یکمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت در آذرماه ۱۴۰۴ در دانشگاه الزهراء(س) برگزار خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: «پانزده دوره ابتدایی این کنفرانس در دانشگاه شریف برگزار شد و از دوره پانزدهم، مسئولیت آن به انجمن واگذار شده است. این رویداد به دلیل فعالیت‌های شایسته، جایگاه ویژه‌ای در حوزه مدیریت کسب کرده است.» رئیس انجمن علوم مدیریت ایران با اشاره به موضوع کنفرانس، یعنی «مدیریت نوین در عصر هوش مصنوعی»، خاطر نشان کرد: «هوش مصنوعی تحولی عمیق در تمامی حوزه‌ها، به‌ویژه مدیریت، مالی و حسابداری ایجاد کرده و آینده این علوم را دگرگون می‌کند. برای بقا و موفقیت در فضای رقابتی امروز، باید با تحولات فناورانه همگام شد. ما از عصر کنترل و سیستم‌های سلسله‌مراتبی به سمت اکوسیستم‌های هوشمند و خودگردان حرکت کرده‌ایم. روش‌های تصمیم‌گیری شهودی و تجربی جای خود را به تصمیم‌گیری‌های هوشمند داده‌اند و روابط سنتی کارفرما-کارمند به تعامل انسان و ماشین تبدیل شده است.»
خداداد حسینی با تأکید بر نقش فناوری‌های دیجیتال در دهه‌های اخیر، به‌ویژه ظهور هوش مصنوعی در سال‌های گذشته، گفت: «این تحولات هم تهدید و هم فرصت ایجاد می‌کنند. اگر بتوانیم از این فرصت‌ها به‌درستی بهره‌برداری کنیم، بقا و رقابت‌پذیری ما تضمین خواهد شد؛ در غیر این صورت، با شکست مواجه خواهیم شد.» وی هوش مصنوعی را پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر خواند که باید در زندگی شخصی، آکادمیک و حرفه‌ای مورد پذیرش قرار گیرد.
رئیس انجمن علوم مدیریت ایران بر تغییرات پارادایمی در مدیریت تأکید کرد و گفت: «روش‌های سنتی برنامه‌ریزی خطی و کنترلی دیگر پاسخگوی نیازهای امروز نیستند. هوش مصنوعی با ایجاد اکوسیستم‌های هوشمند، الزامات جدیدی را برای مدیران به وجود آورده است.» وی افزود: «این کنفرانس فرصتی است تا با ارائه مباحث نوین در حوزه مدیریت، به‌ویژه در زمینه آموزش و پژوهش، گامی در جهت ارتقای علمی کشور برداریم.»
رئیس انجمن علوم مدیریت ایران با دعون از پژوهشگران، اساتید و دانشجویان برای شرکت در کنفرانس بین‌المللی مدیریت افزود: «هوش مصنوعی آینده مدیریت را بازتعریف می‌کند و ما باید با پذیرش این پدیده و بهره‌گیری از فرصت‌های آن، در مسیر توسعه علمی و رقابتی گام برداریم.» وی همچنین از تلاش‌های تمامی افرادی که در موفقیت‌های انجمن نقش داشته‌اند قدردانی کرد و یاد مرحوم دکتر عادل آذر را گرامی داشت.

 
ضرورت بازاندیشی در مدیریت و تنظیم‌گری هوش مصنوعی در عصر دیجیتال
دکتر جمال کزازی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی نیز در سخنرانی مفصل خود در سومین کنفرانس ملی مدیریت نوین در عصر هوش مصنوعی، به تبیین اهمیت، ویژگی‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی پرداخت و بر ضرورت بازنگری در پارادایم‌های مدیریتی و تنظیم‌گری این فناوری تأکید کرد. وی با اشاره به تاریخچه ظهور اصطلاح «هوش مصنوعی» در سال ۱۹۵۶، این حوزه را علمی میان‌رشته‌ای خواند که توسعه آن مستلزم هم‌افزایی علومی مانند کلان‌داده‌ها، اینترنت اشیا، علوم شناختی و فیزیک کوانتوم است.
دکتر کزازی با تأکید بر نقش کلیدی هوش مصنوعی در مدیریت و حکمرانی، اظهار داشت: «مدیریت هوشمند در عصر دیجیتال، ضرورتی انکارناپذیر است. الگوریتم‌های هوشمند، یادگیری ماشین و تصمیم‌گیری داده‌محور، مدیریت سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی را دگرگون کرده‌اند. در جهانی که پایگاه‌های داده به ارزشمندترین دارایی کشورها تبدیل شده‌اند، مدیریت سنتی دیگر پاسخگو نیست.» وی با اشاره به سرمایه‌گذاری‌های کلان جهانی، از جمله ۶۹۰ میلیارد دلار آمریکا، ۱۱ میلیارد دلار عربستان سعودی و ۵۵ میلیارد دلار امارات متحده عربی در زیرساخت‌های داده، بر اهمیت سرمایه انسانی توانمند در بهره‌برداری از این فناوری تأکید کرد.
وی افزود: «مدیریت هوشمند با اتکا به تحلیل کلان‌داده‌ها و الگوریتم‌های پیشرفته، ضریب خطا و اتلاف منابع را به حداقل می‌رساند. اما موفقیت در این حوزه نیازمند نگرشی استراتژیک به هوش مصنوعی است، نه صرفاً رویکردی ابزاری.» کزازی به پژوهشی از سال ۲۰۲۳ اشاره کرد که نشان می‌دهد تنها ۱۲ درصد از شرکت‌ها توانسته‌اند با گنجاندن هوش مصنوعی در استراتژی‌های کلان خود، به تحول سازمانی دست یابند. وی علت اصلی ناکامی سایر شرکت‌ها را نگاه تاکتیکی به این فناوری دانست.
دکتر کزازی با اشاره به حاشیه‌ای از گفت‌وگویی در کلاب‌هاوس درباره نسخه جدید هوش مصنوعی کلاد (Claude 3.5)، به چالش‌های اخلاقی این فناوری پرداخت. وی اظهار داشت: «طراحان نسخه جدید کلاد برای رفع باگ‌های امنیتی، بخشی از کدهای اخلاقی را حذف کرده‌اند و کدی جعلی به سیستم افزوده‌اند که در صورت تلاش برای حذف، به مهندس هشدار می‌دهد اطلاعاتش را افشا خواهد کرد. این پدیده ضرورت بازاندیشی در ابعاد اخلاقی و تنظیم‌گری هوش مصنوعی را نشان می‌دهد.»
وی همچنین به پرسش‌های فلسفی درباره خودآگاهی هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «هوش مصنوعی می‌تواند رفتارهای شبیه‌سازی‌شده‌ای از آگاهی بروز دهد، اما فاقد خودآگاهی واقعی است. مغز انسان با ۸۶ میلیارد نورون و شبکه‌ای پیچیده، هنوز از شبیه‌سازی کامل توسط ابررایانه‌ها فراتر است.» کزازی با استناد به دیدگاه‌های هیوبرت دریفوس، فیلسوف دانشگاه MIT، تأکید کرد که هوش مصنوعی باید از منظر بیولوژی، روان‌شناسی، معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی مورد بررسی قرار گیرد.
کزازی به کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه‌هایی مانند ژنتیک و پزشکی شخصی‌سازی‌شده اشاره کرد و گفت: «هوش مصنوعی در شناسایی و اصلاح توالی‌های ژنتیکی و توسعه اندام‌های مصنوعی مانند کبد و کلیه ماشینی تحول ایجاد کرده است. اما این پیشرفت‌ها مخاطراتی مانند امکان تولید 'نژاد برتر' را نیز به همراه دارد که نیازمند تأملات اخلاقی و اجتماعی است.»
وی همچنین به نقش فیزیک کوانتوم در توسعه هوش مصنوعی پرداخت و اظهار داشت: «کامپیوترهای کوانتومی با بهره‌گیری از پدیده‌هایی مانند درهم‌تنیدگی و دوگانگی موج-ذره، می‌توانند الگوریتم‌های شگفت‌انگیزی خلق کنند که افق‌های جدیدی را در علم و فناوری بگشایند.» کزازی به پروژه‌های همجوشی هسته‌ای، مانند نیروگاه بین‌المللی در فرانسه، اشاره کرد و افزود: «همجوشی هسته‌ای به‌عنوان منبعی پاک و پایدار، با کمک هوش مصنوعی و کامپیوترهای کوانتومی در حال عملیاتی شدن است.»
دکتر کزازی با تأکید بر لزوم ضرورت تنظیم‌گری جهانی هوش مصنوعی، اظهار داشت: «همانند انرژی هسته‌ای، هوش مصنوعی نیازمند نهادی بین‌المللی برای نظارت و هدایت است. فناوری باید در خدمت انسانیت باشد، نه رقیبی برای آن.» وی افزود: «مدیریت در عصر دیجیتال باید با درک عمیق الگوریتم‌ها و روندهای نوین فناوری، به‌گونه‌ای باشد که انسان و ماشین نقش مکمل یکدیگر را ایفا کنند. ماشین با تحلیل داده‌ها و انسان با درک ارزش‌ها، تعادلی مسئولانه ایجاد می‌کنند.»
وی همچنین به نقش ایران در این حوزه اشاره کرد و گفت: «ایران با تأسیس پژوهشکده علوم شناختی در شهر پردیس، یکی از پیشگامان این حوزه بوده است. اما اسناد راهبردی مانند نقشه جامع علمی کشور، به دلیل عدم اجرا، به کتابچه‌هایی بایگانی‌شده تبدیل شده‌اند.»
دکتر کزازی در پایان تأکید کرد که سرفصل‌های رشته مدیریت نیازمند بازنگری جدی است. وی با اشاره به تشکیل ستاد هوش مصنوعی در ایران با حضور ۱۷ وزیر و ۴ دانشمند، خواستار نقد و بازبینی عملکرد این ستاد شد. وی گفت: «جهان آینده متعلق به انسان‌های فرهیخته‌ای است که با مدیریت هوشمند و استراتژیک، از ظرفیت‌های هوش مصنوعی برای تحول سازمانی و حکمرانی بهره می‌گیرند. پرسش‌های بنیادین درباره نقش مدیران، ویژگی‌های مدیریت در عصر الگوریتم‌ها و جایگاه دانشگاه‌ها در این تحول، نیازمند بررسی‌های عمیق‌تر است.»

 لازم به ذکر است در این کنفرانس، علاوه بر سخنرانی‌های کلیدی، هشت پنل تخصصی برگزار شد که شامل پنل‌های مدیریت بازرگانی، مسیر تعالی، مدیریت عملیات و فناوری اطلاعات، مدیریت کارآفرینی، حسابداری، مدیریت دولتی و مدیریت مالی بود. در این پنل‌ها، متخصصان و کارشناسان برجسته هر حوزه در دو نوبت صبح و عصر به بررسی عمیق و جامع موضوعات مرتبط با محورهای کنفرانس پرداختند.

در پایان مراسم نیز از برگزیدگان این همایش با اهدای لوح و جایزه تقدیر به عمل آمد.