همکاری‌های دانشگاهی تنها با تفاهم در علوم انسانی ممکن می‌شود

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، افتتاحیه دومین اجلاس مشترک رؤسای دانشگاه‌های برتر ایران و روسیه با حضور وزیر علوم، تحقیقات، فناوری، و رؤسای ۱۳ دانشگاه برتر ایران و ۱۸ دانشگاه برتر روسیه، با میزبانی دانشگاه تهران در باغ نگارستان برگزار شد. به دنبال برگزاری نخستین اجلاس دانشگاه‌های دو کشور که سال گذشته در مسکو برگزار شده بود، مهر ماه امسال، اجلاسی با هدف انتقال فناوری و برگزاری دوره‌های مشترک بین دانشگاه های دو کشور به میزبانی دانشگاه تهران برگزار شد. در افتتاحیه‌ این اجلاس دکتر محمد فرهادی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت: «ایران و روسیه دو کشور دوست و همکار هستند که در طول تاریخ با هم بوده‌اند. یکی از مهمترین محورهای دوستی بین دو کشور همکاری‌های دانشگاهی است که می‌تواند به‌وسیله دانشجویان و استادان توسعه پیدا کند. علم و فناوری مرز نمی‌شناسد و به همین خاطر ماهیتاً بین‌المللی است.»

دکتر فرهادی همچنین با اشاره به همکاری دانشگاه‌های دو کشور گفت: «جای خوشحالی است که امروز کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی و ادبیات روسیه در دانشگاه‌های مختلف دو کشور راه‌اندازی شده و این زبان‌ها در دو کشور تدریس می‌شوند.»

در ادامه این اجلاس دکتر حسین سلیمی رئیس دانشگاه نیز در سخنانی به تبیین ضرورت همکاری بین دانشگاه های دو کشور، براساس تفاهمی که پایه اصلی آن از علوم انسانی منشعب می شود به ایراد سخن پرداخت.

متن کامل سخنرانی دکتر حسین سلیمی با عنوان نقش علوم انسانی در همکاری های علمی و آموزشی دانشگاه ها

سنت دانشگاهی مدرن به نوعی بازسازی شدۀ نظام دانشگاهی دوران قرون وسطی است. سنت دانشگاهی اروپایی که به نوعی در میانۀ قرون وسطای مسیحی شکل گرفت، علوم را به چهار دستۀ علوم انسانی، پزشکی، علوم پایه و حقوق تقسیم میکرد. در سنت مدارس ایرانی که در دوران شکوفایی تمدن اسلامی به اوج خود رسید نیز علوم به دو دستۀ علوم نظری و علوم عملی تقسیم می شدند که در هر کدام سه دسته از  علوم قرار گرفته بود. در علوم نظری ریاضیات، الهیات، طبیعیات و در علوم عملی نیز اخلاق، تدبیر منزل (دانش اقتصاد) و سیاست. آن چنان که این سنت تاریخی نشان می دهد، علوم عملی در سنت دانشگاهی ایرانی اسلامی پررنگ تر از سنت دانشگاهی اروپایی است. البته از قرن هجدهم میلادی با آغاز عصر روشنگری و نیز با شروع انقلاب صنعتی، علوم  مهندسی به تدریج به سنت دانشگاهی وارد شدند و هر چند در ابتدا راهی به دانشگاههای بزرگ نداشتند و پلی تکنیک های خاص خود را تشکیل دادند، ولی پس از  چندی به یکی از مهم ترین شاخه های دانش ها و دانشگاه های مدرن بدل شدند.

اما مفاهمه و تبادل میان سنت های فکری و مکاتب دانشگاهی از گذشته های دور بیشتر در حوزۀ علومی بوده است که امروزه با نام علوم انسانی و اجتماعی شناخته می شوند. پس از انقلاب صنعتی، به ویژه پس از انقلاب صنعتی دوم یعنی دهه 1890 میلادی، مبادله در حوزۀ علوم طبیعی و مهندسی و به خصوص موضوع انتقال فن و تکنولوژی، به یکی از مهم ترین موضوعات مبادلات دانشگاهی بدل شد. اما حتی این مهم نیز جز با همفکری و هم اندیشی ناشی از مبادله در حوزۀ علوم انسانی میسر نبود.

واقعیت تاریخ در این است که همکاری های دانشگاهی جز از طریق تفاهم ایجاد شده در حوزه های علوم انسانی ممکن نیست. چرا یکی از بزرگترین انتقال های فن و تکنیک پس از انقلاب میجی در ژاپن اتفاق افتاد؟ به دلیل ایجاد این درک که تحول و تکامل جامعۀ سنتی نیازمند بازسازی از طریق تکنولوژی جدید است و اگر این درک ایجاد نشده بود، جامعۀ همکاری های علمی دانشگاهی ای که آن تحول عظیم را در ژاپن ایجاد کرد، به وجود نمی آمد. روسیۀ مدرن چگونه پدید آمد؟ آن گاه که پس از هماهنگی های سیاسی در قرن 19 میان روسیه و قدرت های اروپایی، زمینۀ فهم نوین جامعه با کمک اندیشه های نوین و نظریه های تازه فراهم آمد. فهم و اندیشه ای که بیش از آن که در کارخانه های روسیه قرن نوزدهم خود را نشان دهد، در فرهنگ و ادب و آثار نظریه پردازان روس متجلی شد. چنان که بنیادگذاران دانشگاه های نوین روسیه نیز کسانی بودند که در حوزۀ نظر این ضرورت را درک کرده بودند. اتفاقا مهم ترین حوزۀ تفاهم میان اهل فکر در ایران و روسیه، ادبیات روسی همین دوره است که هم در ایران بسیار شناخته شده است و هم مکاتب ادبی مهمی در ایران تحت تأثیر آن شکل گرفته است.

به نظر می رسد که کلید گسترش روابط دانشگاهی بین ایران و روسیه نیز در همین تجربۀ تاریخی است. با اینهمه، واقعیت این است که هنوز اشتیاقی که دانشگاهیان دو کشور برای همکاری با دانشگاه های برخی از کشورهای دیگر دارند، بیشتر است. هنوز خیلی از دانشگاهیان اصل و بنیاد روابط بین المللی خود را در ارتباط با دانشگاه های بزرگ غرب و یا دانشگاه های نوظهور و پررونق شرق آسیا جستجو می کنند. دلیل اصلی این امر در علوم انسانی نهفته است. فهمی که از جامعه، تاریخ، توسعه، علم، روش تحقیق و یا اصلا مفهوم دانشگاه در ایران و روسیه شکل گرفته، فهم های متفاوتی است که هنوز نتوانسته اند فصل مشترک خود را بیابند.

شاید برخی چنین بیاندیشند که زبان مانع مهم شکل گیری و توسعۀ روابط دانشگاهی ایران و روسیه است. اما مانع زبانی مثلا در ایران همان قدر که در رابطه با روسیه وجود دارد، در رابطه با آلمان نیز هست. اما می توان گفت که بخش مهمی از شاکلۀ علوم اجتماعی و فلسفه در دانشگاه های امروز ایران، بر اساس فلسفۀ آلمانی شکل گرفته است. پس زبان به تنهایی نمی تواند مانع گسترش روابط دانشگاهی باشد. بلکه تصویر شکل گرفته از علم در دانشگاه های دو طرف موجب شده که این روابط دانشگاهی شتاب مطلوبی نداشته باشند. در ایران هنوز برخی علوم انسانی در روسیه را میراث دار دوران کمونیسم می دانند. برخی دیگر نیز آن را ترکیبی از سنت روسی و علوم انسانی اروپایی می شمرند و گروه سوم آن را به منزلۀ روح تحول یافته اما ناشناختۀ دولت روسیه می پندارند که تازه در حال یافتن هویت نوین خود است.

اما تجربۀ دانشگاه علامه طباطبائی به عنوان دانشگاه تخصصی علوم انسانی در یکی دو سال گذشته نشان می دهد که حوزۀ علوم انسانی با سرعت بسیاری می تواند به تفاهم و همکاری دانشگاهی انجامیده و حتی مسیر را برای گونه های دیگر همکاری هموار سازد. تجربۀ برگزاری همایش گفتگوهای فرهنگی ایران و روسیه در سنت پترزبورگ در آوریل 2016 و نیز حضور فعال استادان و دانشجویان ایرانی و روسی در فعالیت های مشترک ما با دانشگاه های روسیه، نمونۀ بارز آن است که حوزۀ علوم انسانی می تواند راهگشای فعالیت های دانشگاهی در دیگر زمینه بوده و به فهم مشترک ما منجر شود. این فهم مشترک می تواند گونه ای دیگر از اندیشیدن و معرفت در حوزه های علوم انسانی را بیافریند که خود موجب افزایش رقابت پذیری دانشگاه های ما خواهد شد. هنوز هم بسیاری از دانشگاه های بزرگ غرب در حوزه های علوم انسانی به مابقی دانشگاه های جهان به عنوان دانشگاه های تابع نگاه می کنند. اما همکاری های دانشمندان علوم انسانی ما می تواند به ظهور ادبیات جدیدی منجر شود که اندیشه و نظریات ما را رشد داده و به رقابت پذیری و ارتقای جایگاه اندیشه و نظریات ما در عرصۀ جهانی یاری دهد.

در پایان از همه عالیجنابان حاضر به همراه استادان و صاحب نظران دانشگاه های روسیه برای حضور و مشارکت در برنامه گفتگوی فرهنگی ایران و روسیه که دومین دور آن در مارس 2017 در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار خواهد شد، دعوت به عمل آورم.

لازم به ذکر است رؤسای دانشگاه علامه طباطبائی، دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه اصفهان، دانشگاه تبریز، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه شیراز، دانشگاه خواجه نصیر طوسی از ایران، و رؤسای ۱۸ دانشگاه برتر روسیه شامل: دانشگاه دولتی مسکو (لومونوسوف)، دانشگاه فدرال کازان (ولگا)، دانشگاه دولتی آلتای، دانشگاه دولتی کاباردینو، دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ، دانشگاه فدرال جنوبی، دانشگاه فدرال قفقاز شمالی، دانشگاه دولتی نفت و گاز روسیه، دانشگاه جدید روسیه، دانشگاه فنی دولتی آستاراخان، انستیتو سازه فناوری و سیستم‌های هوا و فضا (انستیتو هوایی مسکو)، دانشگاه هوایی مسکو (ما. ای، آی)، دانشگاه دولتی پلی‌تکنیک پترکبیر سن پترزبورگ، دانشگاه دولتی عمران مسکو، دانشکده دولتی روابط بین‌الملل مسکو، دانشگاه دوستی ملل روسیه، دانشگاه دولتی نیژنی نووگراد و انستیتو حقوق بین‌الملل در دومین اجلاس در تهران حضور یافتند.

وزیر علوم در حاشیه برگزاری این اجلاس طی گفتگو با خبرنگاران در خصوص این همکاری ها گفت:: نتیجه این گفت‌و‌گو، تبادل اطلاعات میان استاد و دانشجو، به اشتراک گذاشتن دانش فنی، برگزاری دوره‌های مشترک و همچنین برگزاری کرسی زبان فارسی و روسی میان دو کشور عنوان شد. محمد فرهادی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، دستاورد‌های این اجلاس را برای دو کشور مهم دانست و گفت: برای شناخت فرهنگ و ادبیات دو کشور نیز کرسی‌های زبان‌شناسی در دو کشور فعالیت گسترده دارند و در کشور ما نیز توجه به زبان کشور روسیه مدنظر است به طوری که تدریس زبان روسی در چند دانشگاه ایران انجام می‌شود. البته تعداد دانشجویان روسی در کشور ما اندک است و فقط 27 دانشجوی روسی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند و تعداد دانشجویان ایرانی در روسیه نیز 122 نفر است که این تعداد اندکی است و باید بیشتر شود. وی از اجرای 141 پروژه مشترک علمی بین ایران و کشورهای دیگر دنیا خبر داد و گفت: همکاری دانشگاه‌های روسیه با دانشگاه شهید بهشتی در حوزه لیزر و علوم پایه، همکاری با دانشگاه خواجه نصیر در حوزه هوافضا، همکاری با دانشگاه‌های تهران و علامه طباطبائی در حوزه علوم انسانی تنها بخشی از همکاری‌های دو کشور ایران و روسیه است.به گفته وی 30 تفاهمنامه علمی و آموزشی بین دانشگاه‌های ایران و روسیه منعقد شده که تبادل دانشجو بخصوص برای دوره‌های کوتاه‌مدت تحقیقی 6 تا 9 ماهه می‌تواند اثرگذار باشد.