بیانیه پایانی سومین همایش ملی کتابخانه دیجیتالی: پردازش و سازماندهی اطلاعات و دانش

در خاتمه این همایش، بیانیه پایانی، توسط دکتر علیپور حاقظی دبیر علمی همایش قرائت شد که به این شرح می باشد: 

در مسیر توسعه کتابخانه‌های دیجیتالی با مسائل و چالش‌های فراوانی روبرو هستیم که هر یک به نوبه خود از اهمیت و اثرگذاری خاصی برخوردار هستند. همایش کتابخانه‌های دیجیتالی با این رسالت از سال 1391 فعالیت خود را آغاز کرد که بتواند با ارائه خروجی حاصل از پژوهش‌ها و تجربیات اصیل و کاربردی در راستای هموارسازی مسیر توسعه این نوع کتابخانه‌ها گام بردارد. انتخاب محور پردازش و سازماندهی اطلاعات و دانش از این منظر در سومین دوره برگزاری همایش مورد توجه ویژه قرار گرفت که امروزه با چالش‌ها و تحولات متعددی در این حوزه مواجه هستیم و به نوعی در مرحله گذار از سازوکارهای سنتی به نوین هستیم. تولید حجم انبوه اطلاعات در معنای عام و خاص آن و در قالب‌های مختلف، و توجه به اشاعه آنها در بسترهای اطلاعاتی مختلف بیش از پیش ارزش خود را نمایان ساخته است. تحولات این حوزه را می‌توان با مقایسه مجموعه آثار همایش "کاربرد و توسعه فهرستهای رایانه‌ای در کتابخانه‌های ایران"که توسط دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1379 برگزار شد و همایش حاضر که پس از حدود 20 سال برگزار می‌شود، به عینه می‌توان مشاهده کرد. بی شک مروری بر پژوهش ها و تجربیات ارائه شده در کنفرانس ذکر شده و همایش حاضر می تواند راهنمای خوبی برای علاقمندان این حوزه باشد. 

نگاهی به تحول‌ها و وضعیت هر دو حوزه پردازش و سازماندهی داده، اطلاعات و دانش در جهان نشان می‌دهد که، اگرچه تحولات و توسعه این دو حوزه مستمر و به شکلی یکپارچه در جریان است، ولی به عینه شاهد تحول‌هایی اساسی در رویکرد پرداختن به این دو مقوله هستیم. به این مفهوم که امروزه دیگر هدف اصلی در پردازش و سازماندهی آماده‌سازی و دسترس پذیری اطلاعات و دانش نیست. بلکه تلاش‌های صورت گرفته در این دو حوزه نشان می‌دهد که پیوندهای داده‌ای و معنایی و سایر تحولات دو حوزه مورد بحث، اگرچه اهداف پیشین را نیز دنبال می‌کنند، با این وجود، تحول‌های عمیقی در حال شکل‌گیری هستند که از جمله آنها می‌توان به سطوح ارتباطی بین مفاهیم و بهره‌گیری گسترده از پردازش و سازماندهی در حوزه‌های نوین و متحولی مانند یادگیری ماشینی، هوش مصنوعی و علوم داده اشاره کرد. 

تنوع محورهای موضوعی مقالات، تجربیات و البته سخنرانی‌های کلیدی در این همایش نشان از گستردگی حوزه‌های پژوهشی و کاربردی مانند فراداده برای اشیاء متنوع اطلاعاتی و دانشی، استخراج اطلاعات و دانش از متون، بازیابی اطلاعات از پایگاه‌های اطلاعاتی، مسائل نوین سازماندهی و پردازش اطلاعات، نظیر الگوهای مفهومی و سامانه‌های معنایی، هوشمندسازی پردازش و سازماندهی اطلاعات، داده‌های پیوندی، توجه به مسائل اخلاقی و حقوقی در پردازش اطلاعات، و نظایر آنها، و نیز تنوع، گستردگی و پراکندگی پژوهشگران در کشور دارد. همین دو محور، گستردگی موضوعی و تنوع پژوهشگران، گویای اهمیت توجه ویژه به موضوع پردازش و سازماندهی اطلاعات و دانش در این همایش است.

از این رو، جا دارد زیرساخت‌های ضروری مانند ابزارهای مورد نیاز در سازماندهی از جمله قواعد جدید سازماندهی در محیط دیجیتالی متنوع، رویکردهای جدید و منابع متنوع و وابسته به فناوری‌های همواره متغیر مهیا شوند تا سرعت فعالیت‌ها در این حوزه متناسب با سرعت تحولات در فناوری‌ها رشد یابد. علاوه بر این ضروری است ابزارهای متناسب با محیط‌ها و نیازهای جدید در هوشمندسازی پردازش و سازماندهی داده‌ها، اطلاعات و دانش تولید شوند. همچنین نیازمند سازوکارهایی برای انتقال فراداده‌ها و اطلاعات عظیم موجود به ساختارها و فرمت‌های جدید هستیم. مدیران و کارشناسان حوزه اطلاعات و دانش نیز باید در عمل توانمندی‌های خود را برای فعالیت در عرصه‌های جدید افزایش دهند.

بنابراین الزام به ایجاد تحول‌ها در چهار حوزه زیرساخت، ابزارهای هوشمند، سازوکارهای انتقال به محیط‌ها و تخصص‌های جدید برای کار در محیط‌های نوین با ابزارها و قوانین جدیدوجود دارد. در این راستا ضروری است، سازمان‌ها و نهادهایی در سطح ملی مانند سازمان اسناد و کتابخانه ملی، شرکت‌های فعال و نوپا در حوزه پردازش و سازماندهی هوشمند اطلاعات و دانش، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در تربیت نیروهایی انسانی متخصص و مورد نیاز به صورت ویژه به حوزه‌های پردازش و سازماندهی داده‌ها، اطلاعات و دانش بپردازند تا شاهد تحول‌های شایسته و بایسته‌ای در این حوزه در کشور باشیم. گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی با گردآوری متخصصان این حوزه، راه‌اندازی گرایش مدیریت کتابخانه‌های دیجیتالی از سال 1398 و نیز تجهیز آزمایشگاه مورد نیاز برای فعالیت در حوزه کتابخانه‌های دیجیتالی سعی داشته تا مقدمات لازم در حوزه‌های زیرساختی مذکور (تربیت متخصصان و انجام پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای و اشاعه نتایج پژوهش‌ها در سطح عام ملی و بین‌المللی) را فراهم ساخته و گام‌های ارزشمندی را در این حوزه بردارد. همچنین برنامه‌ریزی‌های لازم در تبدیل شدن به قطب علمی حوزه کتابخانه دیجیتالی در گروه و دانشگاه شده است.

مهدی علیپور حافظی

دبیرعلمی همایش